Аб гісторыі роднага краю, аб лёсах герояў і простых людзей, якіх узрасціла гэта зямля

ГалоўнаяКароткія звесткіФотагалерэяГасцёўняКарта сайтаАб сайце

 

 

Зямля нашых продкаў
Да новага жыцця
Выпрабаванне вайной
Адроджаны край
У незалежнай краіне
Фотагалерэя
 
Будзем памятаць іх імёны
Гонар і павага Вам
 
 
Нашы пісьменнікі
Пісьменнікі пра край
Спроба пяра
 
Легенды
 
 
Гісторыя царквы
Цэрквы раёна
 
 
 
 

САРАЧЫ


     Неяк мне мой дзядуля распавядаў пра дзіўнае здарэнне. А яму пра тое паведаў ягоны дзядуля. Датычылася яно назвы нашага паселішча. Даўно гэта было, але стары добра ўсё памятаў. Гамонку мы будзем весці не ад імя дзядулі, а ад імя прадзеда, з якім такое дзіва і здарылася.
     ...Аднаго разу прычапіўся да мяне, значыцца, яўрэй (Хаімам яго ўсе ў нас звалі), каб у Любань яго завёз. Нешта там такое надарылася, і з'явілася ў яго пільная патрэба. Прыйшоў, просіцца, нібы слата тая прыліп, абяцае добра заплаціць. Я адразу то і не пагаджаўся, а яшчэ добрую гадзіну з ім павалтузіўся, каб які рубель-другі выгандляваць да абяцанай платы. Яўрэй бачыць, з-за чаго так справа марудна наперад рухаецца, і гаворыць:
     — Ну, так ужо і быць, Андрэй (прадзеда майго так звалі). Калі на месца прыедзем, то там і пабачым, што да чаго. Хутка заджгаем, у час паспеем, то і накіну яшчэ колькі-небудзь.
     Я яшчэ для прыліку хвілін колькі нібыта вагаўся, але потым і кажу:
     — Можа, каму іншаму і адмовіў бы, але ж не табе, Хаім. Часта і ты мне насустрач ішоў. Калі-нікалі даваў у сваёй манапольцы і тавар напавер, і з ежы што перакідваў, калі было. Таму падвязу да Любані, раз ужо такая патрэба паўстала.
     Узрадаваўся яўрэй, крычыць:
     — Не пашкадуеш, Андрэйка, не перажывай, добра заплачу. Я зараз пабягу, збяруся ды да цябе прымчу, тады і паедзем адразу. Дарога ж, сам ведаеш, не надта блізкая.
     Я яму і адказваю:
    — Ой, якая тут дарога, усяго вёрстаў з колькі. Гадзіна-другая — і на месцы. Будзем яшчэ з ночы выязджаць. Лепей раніцай.
     — Не,— крычыць яўрэй,— з вечара паедзем!
     — Ну, з вечара, дык з вечара. Ідзі збірайся хутчэй тады.
     Вось запрог я коней парку ў лёгкія драбінкі, на-біў дзяругу мурагом, узяў з паўасьмінкі аўса, пасадзіў Хаіма побач з сабою і патарахцелі. Мала што ў дарозе можа здарыцца, таму трэба, каб коням падсілкавацца абавязкова чым было. Ад'ехалі мы ад вёскі мо з пару вёрстаў, у лес убіліся. А там жа, самі ведаеце, якія дарогі — адны карані ды яміны. Ляскацелі мае драбінкі, падскоквалі па каранях, а потым трэсь — і кола зламалася. Божачкі! Гэтага мне не хапала. I дамоў вяртацца не выпадае, і да месца яшчэ далёка. А тут яшчэ і ноч насоўваецца. Хаім жа яшчэ на душу цісне, балаболіць сваё:
     — Ой, чалавеча, што хочаш рабі, а мне да раніцы ў Любань дабрацца трэба...
     — Збірайся ды ідзі пешкі,— кажу яму са злосцю.
     — А навошта тады я цябе наймаў?! — крычыць яўрэй.
     Неяк, з горам папалам, наладзіў я тое кола, і паціху паехалі далей. Пад раніцу, дзякуй Богу, уехалі ў Любань. Хаім задаволены, што паспеў на прызначаны час, песню ажно заспяваў і працягвае мне дзесяць рублёў, пра якія мы раней і дамаўляліся. Пастаяў, падумаў і кварту цэлую падае:
     — На яшчэ, Андрэйка, і гэта. Намучыўся ты са мною, не выспаўся, стаміўся.
     Пахарчаваў я коней, купіў сабе дамоў солі ды тараноў узяў, бо іх надта жонка мая любіла, вязанку абаранкаў на шыю павесіў, каб дзяцей патрактаваць, і падаўся памалу назад. Еду дый думаю: кварта ў мяне ёсць, а з кім жа яе выпіць? Сам не магу, такім ніколі ў жыцці не грашыў. I тут прыгадалася, што па дарозе, на хутары, жыве мой верны сябар, з якім мы пастаянна разам пчолак трымалі і даглядалі. Да яго трэба было крыху з'ехаць з дарогі і ўбок узяць з нейкую вярсту.
     Толькі гэта я збочыў і павярнуў да хутара, бачу — пасярод дарогі стаіць баран. Я вочы вытрашчыў і не магу зразумець, адкуль ён тут узяўся? А баран стаіць, не саступае, толькі бляе голасна. Ён бляе, а коні ад гэтага ісці наперад не хочуць, стаяць на месцы і капытамі зямлю рыюць. Што за ліха, думаю сабе. Мае коні ніколі не былі надта наравістымі, а тут такое вытвараюць! Я й так, я й сяк. I пад чэрава б'ю, і пад хвост торкаю — хоць ты што. На дыбы становяцца, пена ў іх з рота цячэ, а ўперад ні на пядзю.
     Злез я з воза, узяў жменю мурагу ў руку, зайшоў уперад дый павёў коней за цуглі. Храпуць яны, упіраюцца, але пакрыху ідуць за мною. Ужо амаль параўняліся з тым бараном. Калі сталі ўпоравень, то ён як забляе, ды як пабяжыць у лес, толькі лаўжы затрашчалі. Сеў я на воз ды як лупяну па конях. Гнаў што ёсць духу, пакуль да хутара не выскачыў, але вырашыў тут не спыняцца, а падацца крыху далей, да карчмы. Там ужо нічога не страшна будзе.
     Супыніўся каля карчмы дый зайшоў туды закурыць люльку, а можа, і кварту з кім раздавіць, каб супакоіцца. Ажно там людзей поўна. Ведама ж, у карчме гоман-крык стаіць. Прыціснуўся да печы ды прыслухоўваюся, аб чым гавораць людзі. А яны ўсе як у сухі бубен малоцяць, усе гамоняць аб адным і тым жа: якія хто страхі дзе бачыў. Дзіўным мне гэта падалося. Раней такога не было. Гаманілі, канешне, але, каб усе адначасова... Дадумаць я не паспеў, бо да мяне падышоў Гаўрыла з нашай вёскі. Ен на выселках жыў.
     — Здароў,— кажа,— суседзе!
     — Здароў!
     — А што гэта з табою сёння, Андрэй, па дарозе здарылася?
     Ен як сказаў, дык я і прысеў адразу, перапужаўся нешта. Што Гаўрыла вядзьмак, у нас і даўней гаварылі, але што такі моцны і можа ведаць нават пра тое, што здарылася не з ім і не ў яго прысутнасці, я і не падазраваў. Ужо і выпіць расхацелася. Павярнуўся я крута ды да парога пачаў праціскацца. Гаўрыла ж зарагатаў і крычыць мне ў спіну:
     — Чаго спалохаўся, Андрэй? Пачакай, пачакай, не спяшайся! Што гэта ты пабег? Яшчэ не ўсё! Сёння з табою яшчэ нешта прыключыцца!
     Я ўскочыў на воз і пагнаў коней назад да хутара, туды, дзе жыў мой сябар. Прыляцеў да яго — і ў хату. Там нікога няма. Тады ў сад пабег — пашанцавала: сядзіць Хведар ля вулея і мёд якраз выбірае. Стаў мяне гаспадар частаваць. Кварту на стол ляпнулі. Жонка падсмажыла саланіны нам. Давай мы піць ды закусваць. А як трохі выпілі, дык і адкуль тая гаворка ўзялася. Не вытрымаў я дый расказаў сябру пра здарэнне і пра словы Гаўрылы-ведзьмака. Сябра і кажа:
     — Ды не вер ты, чалавеча, гэтаму Гаўрылу. Можа, спецыяльна хацеў цябе напалохаць, каб тым самым сілу сваю паказаць, бо ты ж іншым перакажаш, а яму гэта на руку.
     — А як жа яму не верыць, калі ён усё ведае і бачыць? Можа яму самі чэрці прыслужваюць?
    — Не думаю,— павагаўшыся, мовіў Хведар і запытаўся зноў:
    — Слухай, а як ты Хаіма вёз, то той нічога падазронага не казаў? Прыгадай, будзь ласкавы. Тады, можа, што праясніцца.
    — Ен усю дарогу абы-што гаварыў. Памятаю, прымаўляў неяк дзіўна: сарачы, сарачы, сарачэнькі...
    — Дзіўна, сапраўды дзіўна...
    Вось пагасцяваў я добра ў сябра дый збіраюся дамоў, каб да прыцемкаў паспець. А Хведар і кажа зноў:
   — Чаго табе, Андрэй, на ноч гледзячы, дамоў ехаць, начуй у мяне, а заўтра раніцай, халадком, і выпраўляйся.
    — Атрымліваецца, я дзве ночы дома начаваць не буду? То ж мяне баба за гэта жывым з'есць. Сварыцца, крычаць пачне. Не, трэба ехаць неадкладна.
    У гасцях добра, але ў роднай хаце лепей. Уперся я на сваім, дый паехаў. Толькі пераехаў за палянкаю пералесак ды грэбельку, як зноў бачу выразна: пасярод дарогі стаіць баран. Пад'ехаў я бліжэй, і ен бліжэй да мяне падаўся. Я гнаць коней, а яны ні з месца, толькі зноў капытамі зямлю рыць сталі. Што тут рабіць? Пачакаю, думаю, пасяджу, можа яшчэ нехта ехаць будзе. Дарога ж тут бойкая баран бляе, коні храпуць, а я сяджу на возе бы на іголках чакаю. Дай, думаю, паспрабую зрабіць адну штуку. У мяне з лейцаў было зроблена ў драбінках рыштаванне. От я давай яго распутваць. Нарэшце распутаў, зрабіў з лейцаў пятлю, злез з воза і пайшоў уперад коней. Стаў, прынаравіўся ды як шыбану пятлю, у самы раз і закінуў таму барану на шыю. Не паспеў ён і варухнуцца, як я моцна зашмаргнуў пятлю падцягнуў да сябе барана, звязаў яго добра, узваліў на воз дын хацеў ехаць далей. Паганяю коней, а яны нібы укапаныя. Стаў біць, гнаць, жывёліны пнуцца ажно жылы трашчаць, але воза не могуць пацягнуць нібы яго камянямі цяжкімі набілі. Здагадаўся я, што гэта не проста баран, а пераўвасоблены нячысцік. Узяў добры цурбалак ды як стаў пярэсціць, то пакуль спіна не ўзмакрэла, нібы падчас малацьбы, не супыніўся. Потым развязаў лейцы і скінуў яго з воза. Баран той забляяў не сваім голасам, пасля зарагатаў ад радасці, што вызвалілі і рассыпаўся па дарозе на дробныя лісты, нібы мяшок. жару. Коні у той жа момант як рванулі, як панеслі мяне, дык я ўжо думаў не пра тое, як іх падганяць, а як бы мацней утрымацца. Нарэшце коні выбіліся з сіл і супыніліся якраз насупраць майго падвор’ я.
    Ніколі я не забываўся пра той страх. Ды справа на гэтым не скончылася. Праз дзён колькі прыбягае да мяне Сара, жонка Хаімава, і пытаецца:
    — Андрэй, а дзе ж мой чалавек?
    — Не ведаю,— кажу,— ён са мною не ехаў назад і нават не збіраўся.
     Потым яго знайшлі. Дакладней, толькі косці і на тым самым месцы, дзе мяне баран супыняў Некаторыя людзі нават чулі, як нехта апоўначы гарлаў «Сарачы! Сарачы!»
    Адтуль і назва пайшла, а што яна азначае — не ведаю.

Міншчына ў легендах і паданнях, Мінск “Беларусь” 1998 Складанне, запіс і апрацоўка А.М.Ненадаўца
 

Да зместу

       

да Вялікай Перамогі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

          

 
Усе матэрыялы змешчаныя на дадзеным рэсурсе не з'яўляюцца ўласнасцю аўтара дадзена рэсурса, а ўзяты з кніг, часопісаў, газет©