Аб гісторыі роднага краю, аб лёсах герояў і простых людзей, якіх узрасціла гэта зямля

V

     Ужо вечарэла, калі мы ўязджалі ў Забалацце. Вёска вялікая — цэнтр сельсавета. Канца роўнай, даволі шырокай вуліцы не відаць было. Ля платоў кустамі паднялася зелень. Адразу можна было заўважыць, што цяпер нішто не перашкаджае расці на вуліцы драсёну і ўсякаму іншаму пустазеллю. Людзі не ездзяць, жывёла не ходзіць. Нейкай самотнай пустэчай веяла з вуліцы, і гэта было вельмі нязвычна. Бывала, калі заедзеш у нашу беларускую вёску ў гэтую пару, сэрца пачынае радавацца. Канец летняга працоўнага дня заўжды суправаджаўся вясёлымі песнямі дзяўчат, бадзёрымі гамонкамі людзей, грукатам інвентару, іржаннем коней. I усе гэта ў адну хвіліну ўводзіла цябе ў бесперапынна пульсуючы жыватворны свет; здаецца, і прыжыўся б тут, і палічыў бы за вялікае шчасце заўтра ледзь золак выйсці разам з тутэйшымі людзьмі ў поле, на работу.
     А цяпер вось ціха і бязлюдна на вясковам вуліцы. Нават пылок не ўзняўся з-пад колаў машын. Расціснуты коламі драсён запах горка і прыкра: падобна было на тое, што мы ўз'ехалі на пустынны, даўно высахлы і ўсімі закінуты лужок. Прайшло некалькі хвілін, пакуль на вуліцы паказалася жывая душа. I гэта быў хлапчук гадоў дзесяці. Ен, мусіць доўга раздумваў, пакуль адважыўся падысці да машын, але цікаўнасць, відаць, узяла верх, і хлопчык рашыў усё-такі наблізіцца.
     — Падыходзь, сынок, не бойся, — ласкава сказала Сцяпанава. I хлопчык, мусіць, адчуў гэтую ласку гэты даверлівы мацярынскі голас. Ен смела падышоў да нас і ўставіў блакітныя жвавыя вочы на пярэднюю машыну і на шафёра, які застаўся сядзець у кабіне.
     — Як жа цябе завуць, браце?—спытаўся Бондар.
     —Ляксей, — пацягнуўшы носам, адказау хлопчык.
     — О, цёзка, — засмяяўся Аляксей Георгіевіч. —Будзем знаёмы, мяне таксама завуць Аляксеем. А колькі ж табе гадоў?
     — На тройцу пайшоў адзінаццаты,— адказаў хлопчык.
     — У школу ходзіш?
     —Хадзіў, а цяпер кажуць, што нашу школу зачыняць, бо ўсюды немцы.
     Мы селі на лавачку ля плота і паклікалі да сябе хлапчука.
     — А скажы, Ляксей,— прадаўжаў я з малым гутарку,— у вас немцы былі ўжо ці не?
     —Учора былі,— адказаў хлопчык.— На матацыклах прыязджалі. Круціліся па вуліцы гадзіны дзве, курэй лавілі па дварах, шукалі нечага. Адзін як абарваўся, дык упаў з гары, галаву разбіў аб дошку. Палавілі, забралі курэй ды зноў некуды падаліся.
     — А бацька твой дома?
     — Не, няма, пайшоў у Чырвоную Армію.
     — Хто ж у вас дома?
     — Дзед, я і маці.
     — Ну схадзі пакліч сюды свайго дзеда, скажы, што з Мазыра дзядзькі прыехалі, хочуць з ім пагутарыць.
     — А што, у Мазыры таксама немцы?
     — Не, там нашы часці.
     — А хто вы такія? Дзед, можа, мяне запытае, якія гэта дзядзькі.
     Мы адказалі і тут, дарэчы, успомнілі, што недзе ў машыне ў нас захавалася некалькі цукерак. Шафёр даў штукі са тры хлапчуку, і ён пабег. Праз хвіліну ля машыны з'явілася яшчэ некалькі яго сяброў. Далі гасцінца і ім. Было ясна, што следам за малымі прыйдуць старэйшыя, што хлапчукі служылі як бы разведкай для дарослых. У гэты трывожны час людзі стараліся па вечарах не паказвацца на вуліцы: сядзелі па хатах, прыслухоўваліся, раіліся між сабою, абмяркоўвалі становішча. I, вядома, цяпер хутчэй маглі з'явіцца ў вёсцы акупанты, чым хто-небудзь з сваіх. Тым больш на легкавых машынах.
      Усё ж, пасля таго як хлапчукі разбегліся па хатах, некалькі дзядоў і жанчын падышлі да нас. Па нашай гаворцы і па ўсім яны, відаць, адразу зразумелі, што мы людзі свае, і пачалі размаўляць знамі больш-менш даверліва. Пра наведванне вёскі гітлераўцамі яны гаварылі зусім не так, як малы Аляксей. У разуменні Аляксея матацыклісты толькі пакруціліся па вуліцы, сям-там палазілі, а на самай справе яны сурова дапытвалі сялян, пагражалі ім расстрэлам, калі не выкажуць прозвішчаў камуністаў, вясковых актывістаў і трапіўшых у акружэнне чырвонаармейцаў, якія, магчыма, хаваюцца ў вёсцы. Нічога не выведаўшы, гітлераўцы забралі з фермы амаль усіх курэй і паехалі.
     Мы папрасілі паклікаць старшыню сельсавета або хоць каго-небудзь з мясцовага актыву. Пасля многіх няпэўных слоў сяляне сказалі, што старшыня сельсавета сапраўды ёсць у іх, толькі дзе ён цяпер, яны не ведаюць. Наконт іншых вясковых кіраўнікоў таксама ім нічога невядома. Вось хіба толькі доктар. Ен інвалід, ваяваць ісці не можа, ад немцаў не хаваецца, сядзіць, як і раней, у бальніцы, кажа, што ні ў якія часы ён сваіх людзей не кіне.
     Адна з жанчын згадзілася запрасіць яго сюды, да нас, і праз некалькі хвілін урач сапраўды з'явіўся. Гэта быў яшчэ не стары, высокага росту, хударлявы чалавек, кульгавы на левую нагу. Падышоўшы, ён прывітаўся з намі і назваў сваё прозвішча — Крук. У гаворку ўступіў ахвотна, але толькі пасля таго, як упэўніўся, хто мы такія. На нашы пытанні адказваў паважна, без адцення якога-небудзь угодніцтва ці няўпэўненасці. Адразу было відаць, што гэта чалавек дзелавы і ведае сабе цану. Яму можна было даверыцца. 3 гутаркі высветлілася, што родам ён з Рудзенскага раёна і цяпер хвалюецца за лес сваіх блізкіх, якія там засталіся.
     Мы даручылі яму сабраць сюды камуністау, камсамольцаў і вясковы актыў. Неўзабаве прыйшлі старшыня сельсавета Русакоў, старшыня калгаса Пакуш, ветэрынарны ўрач Ляўковіч. Пакуль падышлі астатнія, мы завялі з імі гутарку. Цікава было ведаць, што людзі думаюць, якія ў іх меркаванні і планы на будучае. Я прама паставіў пытанне перад імі:
     — Як думаеце арганізоўваць барацьбу з ворагам?
     I, к нашаму задавальненню, высветлілася, што людзі не сядзяць склаўшы рукі. Аказалася, што ў Забалацці ўжо ёсць партызанская група з сямі чалавек пад камандаваннем Русакова і Пакуша. Група гатова к дзеянню, толькі зброі яшчэ малавата, не хапае яснасці і канкрэтнасці ў планах. Хто ведае, з чаго пачынаць, за што перш-наперш брацца?
     Адзін за адным падыходзілі людзі. Калі сабралася чалавек сорак, мы расказалі пра выступленне Вярхоўнага галоўнакамандуючага трэцяга ліпеня, пра рашэнні ЦК КП(б)Б адносна разгортвання партызанскага руху ў Беларусі. Гэта выклікала незвычайную цікавасць. Мы расказалі пра ўсё даволі падрабязна, аднак адразу заўважылі, што гэтага недастаткова, што людзі яшчэ нечага чакаюць.
     —Можа, у вас гэтая газета ёсць? — пачуўся з натоўпу ўсхваляваны голас.
     — Ёсць, — адказаў я, — але ж цемнавата ужо, нельга прачытаць.
     — Дык хоць так пакажыце нам.
     Я выняў «Правду», разгарнуў яе і працягнуу людзям. Некалькі рук беражна падхапілі яе, усе заварушыліся, яшчэ шчыльней стоўпіліся і чамусьці перайшлі на шэпт.
     — Здымак Сталіна! — усхвалявана прашаптала адна з жанчьш.
     —Пакажы, дай сюды! — ціха загаманілі людзі.— Прачытаць бы хоць слова...
I раптам нехта гучна сказаў:
     — Чаго тут шаптацца! Гаварыце ўголас! Пайшлі ў сельсавет, запалім агонь і пачытаем!
     I мы ўбачылі, як у руках таго, хто гаварыў, белым воблачкам мільганула газета, ён вырваўся наперад, а за ім рушыў увесь натоўп.
     Следам за людзьмі пайшлі ў сельсавет і мы. Ля брамы спыніліся: няхай людзі запаляць агонь, размесцяцца.
     Раптам з бліжэйшага двара адзін за адным выскачылі чатыры чалавекі і накіраваліся да памяшкання сельсавета. Усе яны былі ўзброены. Цяжка было разгледзець у цемені, што за зброя ў іх была, аднак нешта накшталт вінтовак людзі трымалі ў руках.
     Два з іх сталі ля сельсавета на вуліцы, а два зніклі недзе ў вішняку на другі бок будынка.
      Калі мы праходзілі ў сельсавет, узброены чалавек, які стаяў бліжэй да нас, стаў «смірна» і прывітаў нас па ўставу.
     — Начная варта,— растлумачыў ён Мачульскаму, калі той падышоў да яго блізка і на момант спыніўся.
     — Гэта добра,— адказаў Раман Навумавіч,— толькі няма патрэбы стаяць вам на відавоку.
     У памяшканні вакол лямпы тоўпіліся людзі.
     — Дай сюды, дай сюды,— праціскаўся да стала той самы стары, што прыйшоў да нас першы, мусіць, Аляксееў дзед.— Пусці сюды мяне...— Ён на хаду дастаў з-за пазухі старэнькія, у тонкіх жалезных рамках, акуляры.— Пусці трошкі...
     Стары пахукаў на акуляры, працёр іх. Затым, надзеўшы іх, ён доўга разглядаў загалоўныя літары прамовы. Радасная ўсмешка шырылася на вуснах.
     Рашылі чытаць газету з пачатку да канца. Газета зноў апынулася ў руках аднаго маладога, чыста апранутага чалавека, мусіць таго самага, які прывёў людзей у канцылярыю сельсавета. Як потым мы даведаліся, гэта быў вясковы настаўнік Анатоль Жулега.
     Ён звярнуўся да мяне:
     — Можна, таварыш?
     — Чытайце,— адказаў я. I настаўнік пачаў чытаць.
     Людзі расселіся на лаўках, на крэслах, некаторыя нават на падлозе. Усталявалася поўная цішыня, толькі голас настаўніка, крыху падладжаны пад голас маскоўскага дыктара, роўна і выразна гучаў у памяшканні.
      Я сядзеў каля акна і чуў, як хтосьці асцярожна прайшоў каля сцяны.
     У ніжняй частцы акна прамільгнуў нейкі цень, і зноў усё стала ціха. Я кіўнуў Русакову, і ён адразу ж выйшаў. Мінуты праз дзве старшыня вярнуўся і, падышоўшы да мяне, шэптам растлумачыў у чым справа. Аказваецца, наш шафёр, які ўжо чытаў прамову Сталіна, згадзіўся часова замяніць аднаго з вартавых, той падышоў да акна, каб паслухаць прамову. Потым мы даведаліся, што і іншыя вартавыя па чарзе слухалі прамову Вярхоўнага Галоўнакамандуючага.
      Прачытаўшы газету да апошняга радка, настаўнік абвёў гарачым позіркам прысутных і стаў асцярожна згортваць яе ў некалькі столак. Было падобна на тое, што ён зусім не збіраецца вяртаць гэты нумар «Правды» таму, у каго ўзяў. Але ж, можа, ён і не ведае, у каго ўзяў: газета трапіла яму з дзесятых рук.
     — Чакай, чакай трошкі,— зноў абазваўся Аляксееў дзед. Цяпер мы ўжо ведалі яго прозвішча. Гэта быў Апанас Марозаў, калгасны садавод і агароднік, не па гадах рухавы і нястомны ў рабоце чалавек.Ён, мабыць, і забыўся, што ў яго на носе цяпер ужо бадай без патрэбы акуляры.
      — Чакай згортваць, прачытай яшчэ раз, як там пра партызан сказана, а галоўнае, пра хлеб і рознае дабро... Ні грама хлеба ворагу, ні кроплі гаручага... Так, здаецца?
      Жулега разгарнуў газету, з хвіліну павадзіў вачыма па радках, а потым, мусіць, знайшоўшы патрэбныя словы, сцвярджальна кіўнуў галавою:
      — У асноўным так.
      — Правільна! — заключыў стары.
     Старшыня сельсавета проста аж свяціўся ад радасці.
Вось гэта ж і ёсць наша праграма! — абдаваў ён маю шчаку гарачым шэптам.—    Цяпер ясна, за што брацца, да чаго прыкладаць рукі.
      Праз паўгадзіны Жулега паехаў разведваць для нас дарогу ў напрамку саўгаса «Жалы» і райцэнтра Любань, а Русакоў, Крук, Пакуш і яшчэ чалавекі тры камсамольцаў тут жа пры лямпе ўзяліся перапісваць матэрыялы з газеты. 3 нашага дазволу яны разрэзалі тэкст на некалькі частак і раздзялілі паміж перапісчыкамі. Камуністы правільна вырашылі, што распаўсюджванне і папулярызацыя закліку партыі ёсць самы цвёрды крок да разгортвання партызанскага руху.
      Па ініцыятыве камуністаў, беспартыйных, перадавых рабочых, калгаснікаў, прадстаўнікоў савецкай інтэлігенцыі ўсюды ствараліся падпольныя патрыятычныя групы. Яны прымалі па радыё зводкі Інфармбюро, перапісвалі іх у дзесятках экземпляраў і распаўсюджвалі сярод насельніцтва.
      Прывяду адзін з фактаў. У першыя дні вайны загадчык Задомлянскай пачатковай школы, Смалявіцкага раёна, Аляксандр Мрочык арганізаваў у сваёй вёсцы падпольную патрыятычную групу. У закінутай студні ён устанавіў радыёпрыёмнік і ўсе дні слухаў Маскву, прымаў весткі з фронту. Група рэгулярна прымала і даводзіла да народа зводкі Інфармбюро, важнейшыя навіны са сталіцы. Прамову Вярхоўнага Галоўнакамандуючага Мрочык запісаў слова ў слова і з дапамогаю сваіх таварышаў размножыў яе ў вучнёўскіх сшытках. Іх чыталі на сходах, перадавалі з вёскі ў вёску.
     У пачатку жніўня сорак першага года нейкі правакатар данёс гітлераўцам пра дзейнасць Мрочыка. Ноччу гестапаўцы схапілі яго. Допыт ішоў больш тыдня. Мрочыка катавалі, пагражалі смерцю жонкі, дзяцей, усёй радні.
Ні слова не сказаў фашыстам мужны савецкі чалавек, нават не прызнаўся, што ў яго ёсць радыёпрыёмнік. Гітлераўскія разбойнікі расстралялі Аляксандра Мрочыка ў вёсцы Рудня, Прылепскага сельсавета, Смалявіцкага раёна.
     У адказ на зверствы фашыстаў у Прылепскім сельсавеце было арганізавана больш дзесяці патрыятычных груп, Была арганізавана таксама падпольная камсамольская арганізацыя, якой кіравала камсамолка Алімпіяда Бандарчык.
      Такіх фактаў у вёсках і гарадах Беларусі было многа.
      Ноччу таго дня мы не паехалі з Забалацця у Любань, а дачакаліся звароту Жулегі. Ен пад'ехаў к сельсавету ўжо на досвітку. Добры калгасны конь быў увесь у пене.
      Спыніўшыся ля ганка, Жулега паведаміў, што ён праехаў не толькі да мяжы Любанскага раена, а нават да вёскі Загалле і нідзе нічога не зауважыў. Дарога чыстая.
     Мы выйшлі на вуліцу. Ля варот стаяў той жа вартавы, што і ўчора. У яго руках была амаль новая вінтоўка.
     — Што ж ты не змяніў хлапца?— спытау Мачульскі ў Русакова.
     —Нічога,—пасміхваючыся адказау старшыня гэты выцягне і не падвядзе.
     — Што, у арміі быў?
     — Не, ён дапрызыўнік, не паспеў мабілізавацца. Ну цяпер і яму справа будзе.
      Аж шкада было пакідаць такіх слаўных людзей. Каб не стаяла задача арганізацыі шырокага партыйнага падполля ў кожным раёне, то быў бы поўны сэнс застацца ў Забалацці і на базе гэтай велізарнай вёскі пачынаць разгортванне партызанскага руху.
      У Загалле трэба было ехаць абавязкова. На нашым шляху гэта была адна з першых вялікіх весак Любанскага раёна, і галоўнае — там у мяне былі добра знаёмыя і надзейныя людзі: старшыня сельсавета Сцяпан Карнееў і старшыня калгаса Рыгор Плышэўскі. Мне хацелася даведацца, ці дома яны, і калі дома, —то наладзіць з імі сувязь, пакінуць пэўныя даручэнні. Плышэўскага мы не засталі дома, а Карнеева выпадкова сустрэў на вуліцы Мачульскі. Я быў у гэты час недалёка і чуў іх гутарку, падобную на нейкую гульню.
     — Немцы былі ў вас? — пытаўся Мачульскі.
     — Нехта быў,— з прасцецкім абыякавым выглядам адказваў Карнееў.
     — I вы не разабраліся хто?
    — Не разабраў, дальбог праўда. На гумне якраз быў... Праехалі па вуліцы ў жалезных шлемах, а хто — не цікавіўея, няхай едуць сабе...
      — От здорава! — засмяяўся Мачульскі.— Вам, значыць, усё роўна, хто паехаў: нашы ці чужыя. Тут нешта не тое... Мабыць, прыкідваешся ты, чалавеча.
Замест адказу Карнееў таксама засмяяўся, і нельга было зразумець, згодзен ён з Мачульскім ці падтрымлівае сваю думку.
      — А дзе ж тут ваш двор?— нібы жадаючы перамяніць тэму гутаркі, спытаў Раман Навумавіч.
      — Далёка адсюль,— махнуў Карнееў рукою ўздоўж вуліцы.— Амаль у самым канцы вёскі. Вунь, бачыце,— маладая бярозка стаіць. Гэта ў маім гародчыку расце.
      — Калгаснік?
      — А як жа. Пастух калгасны. Авечкі пасвіў, пакуль былі, а цяпер от туляюся. Авечкі за Пціч людзі пагналі.
      — Чаму ж не вы?
      — Знайшлося многа ахвотнікаў.
     — Ну, а вам у армію трэба было ісці,— акінуўшы «пастуха» цікаўным позіркам, сказаў Мачульскі.
      —Што вы, тава... грамадзянін, што вы кажаце пра армію. Я ж белабілетнік. Рука ў мяне хворая і правае вока амаль зусім не бачыць, сапсаванае з маленства... Вось адыдзіцеся вы на пяць крокаў, дык я ўжо і не пазнаю... Па вечарах з палкаю хаджу, хоць і малады яшчэ.
      Я разумеў, што Карнееў маскіраваўся, правяраў сябе ў ролі падпольшчыка, аднак усё гэта выходзіла ў яго вельмі няскладна і прымітыўна. Мне надакучыла слухаць гэтыя няўдалыя практыкаванні, таму, не дачакаўшыся, пакуль Мачульскі сам ва ўсім разбярэцца, я выйшаў з двара і наблізіўся да мужчын.
      — Здароў, Карнееў,— працягнуўшы руку, прывітаўся я.— Канспірацыя не такая лёгкая справа, як табе здаецца... Маладую бярозку ў канцы вёскі бачыш, а запэўняеш, што чалавека за пяць крокаў быццам бы не можаш пазнаць.
     Карнееў збянтэжыўся, а я падумаў, што вось каб цяпер гэтак жа давялося хлусіць мне, то, магчыма, яшчэ горш выходзіла б. Не прызвычаіліся мы гаварыць няпраўду, гэта неўласціва нашай натуры. У нас, к прыкладу, былі клічкі, аднак паспрабавалі б любога з нас тады гукнуць па клічцы — не абазваўся б ні адзін, нават вухам не павёў бы.
     —Дзень добры, таварыш Казлоў,— усё яшчэ не пазбавіўшыся мімавольнай разгубленасці, загаварыў Карнееў.— Значыць, гэта вы прыехалі на машынах? А я дачуўся ды рашыў падысці паглядзець, што за людзі, адкуль яны... Такі час цяпер, што не ведаеш, каго і чакаць у вёску: не паспелі нашы выехаць з аднаго канца вуліцы, немцы ўехалі з другога. Немцы паехалі, зноў аднекуль нашы прыехалі. А можа і не нашы, хто яго тут разбярэ.
      — Ну, гэта наш,— паказаў я на Мачульскага.— Можаш пры ім не хавацца.
Мы адышлі ў больў прытульнае месца.
      — Зброю маеце?— спытаў я. Карнееў заклапочана пакруціў галавой:
      — Маем, ды не тое, што трэба: дубальтоўкі, бярданкі...
      — Дык трэба шукаць, здабываць.
      — Шукаем,— энергічна падхапіў Карнееў.— Вунь учора нават каля самага Слуцка пабывалі. Нядаўна мы тут падбіты грузавік падабралі на дарозе. Пахадзілі каля яго, адрамантавалі, цяпер ездзім куды трэба. Аглядзелі майстэрні пад Урэччам, тое-сёе прывезлі... Дванаццаць вінтовак, некаторыя часткі да кулямёта. Думаем тут, у сваёй кузні, што можна будзе рамантаваць, адчышчаць. Якраз і спецыялісты ў нас ёсць.
      — А машыну трэба было здаць нашым,— параіў я,— на фронце яна больш спатрэбілася б.
      — Хацелі здаць,— гаварыў далей Карнееў,— але ж неяк яно выходзіць так, што і тут ёй работы хапае. От ездзілі па зброю, а то нядаўна ноччу дванаццаць нашых камандзіраў з акружэння вывезлі... Напрасткі маханулі і аж пад самыя Капаткевічы. Раненых байцоў таксама вывезлі. Я казаў Плышэўскаму: давай сядзем ды і самі праскочым да сваіх. Хоць мы не страявыя абодва, але, можа, возьмуць там... Хто яго ведае, дзе цяпер наша сапраўднае і болбш патрэбнае месца.
      — Тут,— цвёрда сказаў я.— Заставайцеся, і будзем дзейнічаць разам. Цяпер нельга траціць ніводнай хвіліны, арганізоўвайце людзей на барацьбу з ворагам.
Мы правялі гутарку з актывам і неўзабаве рушылі далей, каб прабіцца ў саўгас «Жалы». Гэта было параўнальна зручнае месца для больш доўгай астаноўкі, а галоўнае — тут была наша часовая яўка.
      Вось і «Жалы». Яшчэ зусім нядаўна я быў тут. Хадзіў па палях, гутарыў з рабочымі. Людзі радаваліся сваім поспехам, і мне радасна было глядзець і на іх і на ўсё навакольнае. Хто мог падумаць тады, што праз якія-небудзь два тыдні я зноў прыеду сюды, але ўжо зусім пры іншых абставінах.
      Цяпер у саўгасе неяк усё раптам змянілася. На палях стаяла высокае каласістае жыта, але ўжо нікога не радавала яно. Апусцелыя будынкі страцілі сваю прыгажосць, здаваліся непатрэбнымі. Куды ні глянь — усюды змрочна, панура, проста нібы і сонца тут перастала свяціць.
      Усё гэта наганяла на душу смутак, асабліва калі падумаеш, што і ў другіх месцах так: і ў Старобіне, і ва ўсіх тых вёсках ля Чырвонага Возера, адкуль я нядаўна выязджаў з такім добрым настроем і новымі планамі на будучае.
     Аднак пры сустрэчы з людзьмі на душы адразу адлягало. Мацнела ўпэўненасць, што наш народ не сагнецца, што ён не змірыцца са становішчам паднявольніка і ўпартай барацьбой верне сваё шчасце.
      Пад вечар мясцовая разведка данесла, што з Яменска на «Жалы» ідзе варожая танкавая часць.
       Давялося пакуль што загнаць машыны ў балота, а самім падацца ў бліжэйшы зараснік.
     3 гэтага часу і пачынаецца наша партызанскае жыццё.
 

да зместу