Аб гісторыі роднага краю, аб лёсах герояў і простых людзей, якіх узрасціла гэта зямля

VIII

     К канцу жніўня падпольны абком КП(б)Б накіраваўся ў найбольш зручнае для нашай работы месца — на Чырвонае Возера. Славіцца на Беларусі гэты цудоўны куток прыроды. Сярод лугоў і лясоў, разнастайных зараснікаў разліўся велізарны, вокам не акінуць, чысты плёс. Раскошныя ясені, бярозы і вербы растуць на яго больш высокіх берагах і нахіляюцца сваім голлем аж да самай вады.
     Многа легенд ходзіць на Палессі пра гэтае возера. Адна з іх гаворыць, што даўно-даўно, нават не за памяццю нашых прадзедаў, жыў каля возера стары рыбак Андрэй з дачкой Надзейкай. I такая красуня Надзейка была, што ў аколіцы падобнай не знойдзеш. Ад сватоў адбою не было: за сотні вёрст ехалі. Толькі ад Надзейкі ўсім адмова. Злюбілася яна з панскім сакольнічым Іванам.
     А на возеры, на востраве, стаяў тады замак князя, дубовы астрог навокал. I быў той Іван самым спрытным сакольнічым у князя. Вось і стаў прасіць Іван князя, каб дазволіў яму жаніцца з Надзейкай.
     — Добра,— кажа князь.— Толькі хачу я наперад паглядзець сам, з кім ты жэнішся. Спадабаецца нявеста, я табе дапамагу вяселле справіць.
Неяк, едучы з палявання, заехаў князь з Іванам паглядзець на яго суджаную. Як зірнуў князь на красуню-дзяўчыну, сэрца ў яго самога зайшлося. I задумаў ён чорную думу.
     — Ну што ж,— кажа,— любімы мой сакольнічы, спраўляй вяселле. Я табе буду пасаджоным бацькам.
     Наладзілі баль, сабраліся госці. Павянчалі Івана з Надзейкай. Сядзяць яны на покуце, як пара галубкоў белых. Тады ўстае пасаджоны бацька іх — князь, як чорная хмара над возерам.
     — Гэй вы, слугі мае верныя! Не было яшчэ такога выпадку, каб раб мой браў перлы з майго княства, калі яны князю падабаюцца. Вазьміце вы сакольнічага, закуйце яму рукі кайданамі, а Надзейка маёй будзе.
     Анямелі госці ад нечаканасці, потым па людзях гоман пайшоў: «Няправільна робіш, князю...»
     Раз'ятрыўся князь. Загадаў гасцей з замка выкінуць. Ледзь яны з вострава на чаўнах перабраліся.
     А над возерам хмара ўстала — чорная, чорная. Маланкі так па небе і жыгаюць. Дайшла хмара да замка, навісла над ім. Бачаць людзі — пачалі маланкі ў вежы замка біць. Загарэўся замак, як свечка на возеры. А потым пачала выспа пад замкам асядаць у возера, пакуль і зусім не схавалася...
      Яшчэ не так даўно толькі адны легенды і віталі вакол гэтага возера. Людзям туды амаль што не было доступу, бо на дзесяткі кіламетраў ішлі наўкола дрыгвяныя, гнілыя балоты. Папы актыўна падтрымлівалі ўсякія таямнічыя, рэлігійныя легенды пра тутэйшыя месцы. Гэта рабілася для таго, каб больш людзей ішло ў царкву, якая была вельмі раскошна пабудавана ў вёсцы Чырвонае Возера. Духавенства паклапацілася нават аб тым, каб была пракопана канава ад гэтай царквы праз балота да возера, а там далей — да вёсак. У дні вялікіх свят людзі садзіліся ў чоўнікі-душагубкі і па канаве прыплывалі на багамолле. Гэта быў адзіны шлях, які з горам папалам злучаў палескія вёскі, падзеленыя Чырвоным Возерам, або, як раней яго называлі, Князь-возерам. Людзі празвалі гэтую канаву «ездаўнёй». У гады першых пяцігодак былую «ездаўню» калгаснікі расчысцілі і расшырылі, яна стала магістральным і меліярацыйным каналам. Ад яе пайшлі яшчэ канавы, і дзесяткі гектараў непралазнай твані былі ператвораны ва ўрадлівую зямлю. На асушанай глебе чырвонаазерскія калгасы збіралі багатыя ўраджаі збожжа, гародніны. Гэта быў самы ўраджайны куток Старобіншчыны.
     Некалі, працуючы сакратаром Старобінскага райкома партыі, я часта бываў на гэтым возеры. Не думалася мне ў тыя часы, не гадалася, што вось гэтая мясціна — гордасць Палесся, стане ў сорак першым годзе на некаторы час месцам прыпынку Мінскага падпольнага абкома партыі, адным з цэнтраў баявых дзеянняў партызанскіх атрадаў Палесся і Міншчыны. А пачалася вайна — здарылася іменна так, бо раён Чырвонага Возера найбольш адпавядаў умовам падпольнай работы.
За некалькі дзён да нашага прыходу на Чырвонае Возера адбылася вельмі важная падзея.
     Аднойчы перад вечарам Меркуль і Бондар накіраваліся ў вёску Скаўшын. Ішлі, як і заўсёды, балотам. Раптам з лесу паказалася група ўзброеных людзей, пераважна ў цывільнай вопратцы. Было непадобна, што гэта немцы. Тыя хадзілі больш па дарогах.
     На ўсякі выпадак Бондар з Меркулем рашылі прытаіцца за стогам. Недалёка ад іх чалавек зграбаў атаву. Яны паклікалі яго да сябе і папрасілі пайсці даведацца, што гэта за людзі. Чалавек, відаць, быў з непалахлівых, узяў біклажку і пайшоў у той бок, нібыта па ваду. Убачыўшы, што ён ідзе напярэймы, група спынілася, і адзін невысокі, але грузны мужчына, зацягнуты ў рамяні, выйшаў наперад і махнуў яму рукою.
     — Вельмі ж ён падобен на аднаго майго знаёмага,— сказаў Меркуль,— аднак ручацца не магу, твару нельга разглядзець.
     Падарожнікі доўга размаўлялі з чалавекам, потым, мусіць, выведаўшы тое, што ім трэба было, пусцілі яго, а самі падаліся ў напрамку бліжэйшага хвойніку.
Вярнуўшыся да стога, наш пасланец сказаў, што гэтыя людзі з-пад Пінска і пыталіся дарогі на Любань. У групе было каля дваццаці чалавек. Зрабіць спробу затрымаць іх — небяспечна, могуць адкрыць агонь, а выпусціць іх — таксама нельга. Прыйшлося ісці на рызыку. Бондар залёг пад стогам, а Меркуль праз хмызняк пабег людзям наперарэз.
      I ўсё абышлося добра, аказалася, што гэта былі пінскія партызаны. Камандаваў імі бывалы і спрактыкаваны чалавек Васіль Захаравіч Корж. Меркуль ведаў яго, а мы з Васілём Захаравічам былі даўнішнімі знаёмымі. Сустракаліся мы яшчэ ў першыя дні калектывізацыі, нейкі час разам працавалі на Старобіншчыне. Стары камуніст, надзейны работнік, Васіль Захаравіч карыстаўся пэўным аўтарытэтам у раёне. Пазней ён быў у Іспаніі і ў шэрагах байцоў рэспубліканскай арміі змагаўся з іспанскімі фашыстамі. Перад вайной працаваў на адказнай рабоце ў Пінскім абкоме партыі.
      Мы ведалі, што Корж застаўся на акупіраванай тэрыторыі. Яшчэ ў той час, калі Мінскі абком партыі знаходзіўся ў Мазыры, у мяне была сустрэча з таварышам Мінчанкам і іншымі работнікамі Пінскай вобласці. Яны коратка расказалі мне пра Пінскае падполле і, у прыватнасці, аб тым, што Корж застаецца на Піншчыне ў якасці камандзіра партызанскага атрада. На адным з пасяджэнняў бюро абкома партыі я гаварыў, што нам трэба наладзіць сувязь з Коржам, таму Бондар, пачуўшы знаёмае прозвішча, адразу здагадаўся, што гэта за людзі.
     Сустрэча была радасная, сяброўская. Высветлілася, што атрад ішоў з Піншчыны. Корж дачуўся, што ў раёнах Слуцка, Капыля, Чырвонай Слабады, Любані, Акцябра, Старобіна ўжо даўно дзейнічаюць партызанскія групы і атрады, што недзе ў гэтых жа месцах знаходзіцца Мінскі падпольны абком партыі. Васіль Захаравіч вырашыў часова далучыцца да мінскіх атрадаў, сумесна паваяваць, разгарнуцца як належыць, а тады зноў, калі дазволяць умовы, вярнуцца на Піншчыну.
     З'яўленне Коржа на Старобіншчыне мела вялікае значэнне. У нас былі смелыя і ініцыятыўныя партызаны, былі адважныя людзі, здольныя на самыя гераічныя справы, але нам пакуль што неставала вопытнага ў партызанскай вайне камандзіра. Такім мог стаць Корж. Гэта надало б больш шырокі размах партызанскаму руху на Старобіншчыне. Цяперашнія нашы групы выкарыстоўвалі ў большасці выпадкаў тактыку засад. Гэта было правільна: у першы перыяд пры нашых умовах нічога лепшага і не прыдумаеш. Групы невялікія і пакуль што разрозненыя.
     Але ж міне месяц-другі, і наспее неабходнасць у разнастайнай, шматграннай партызанскай тактыцы. Групы вырастуць у атрады, некаторыя з іх аб'яднаюцца. Спатрэбіцца каардынацыя дзеянняў пры буйных аперацыях. Вось тут і стане на сваё месца Корж і найлепш справіцца са сваёй задачай, калі бюро раённага камітэта КП(б)Б дасць яму добрых памочнікаў, умела выкарыстае спрактыкаванасць старога воіна, партызана і падпольшчыка.
     Так у абкоме быў ацэнены факт прыходу Коржа на Старобіншчыну. У сваім пісьме Васілю Захаравічу я коратка намякнуў пра гэта, аднак не дамагаўся таго, каб ён адразу прыняў на сябе камандаванне старобінскімі групамі. Можа, у чалавека свае планы, свае намеры? Але потым я падумаў другое: якія тут свае планы! План адзін — граміць ворага!
     Чырвонае Возера цікавіла нас і тым, што яно знаходзілася на стыку некалькіх раёнаў. Адсюль зручней было звязвацца з суседнімі раёнамі: Жыткавіцкім, Капаткевіцкім, Петрыкаўскім і Ленінскім. Праўда, яны былі не нашай вобласці, але гэта не мела значэння для партызанскай барацьбы. Нас вельмі цікавілі Мінск, Бабруйск, Асіповічы, Слуцк.
     Доступ да іх быў праз Любань і Старобін. Акрамя гэтага, мелася на ўвазе яшчэ адно: нам стала вядома, што недалёка ад возера, у вёсцы Рог, знаходзіцца група раненых байцоў Чырвонай Арміі. Некаторыя з іх падлячыліся ўжо, але не могуць знайсці правільнага кірунку дзеяння.
     Нам жа яны былі вельмі дарэчы. Цвёрда спадзеючыся на іх і на актыў чырвонаазерцаў, мы адмовіліся ад прапановы Меркуля паслаць з намі некалькі байцоў з атрада. Быў пэўны сэнс мець пры абкоме хоць невялікую, але сапраўды баявую, аператыўную групу. Справы нашы з кожным днём пашыраліся і ўскладняліся. Патрэбны былі людзі для сувязі з астатнімі групамі, з гарадамі, райцэнтрамі, партызанскімі атрадамі, для ўсякіх іншых даручэнняў.
    Прыйшоўшы на возера, я выклікаў сюды начальніка мясцовага паштовага аддзялення камуніста Якава Бердніковіча, які мне і іншым маім таварышам быў вядомы яшчэ да вайны. Ён з'явіўся неадкладна. 3 гутаркі з ім высветлілася, што тут ёсць сама мала паўтара дзесятка чалавек, якія ўжо дзейнічаюць як партызаны, і вялікая колькасць людзей, гатовых хоць сёння ісці ў атрад. Мы даручылі Нердніковічу звязацца з імі, а самі ўзяліся за абсталяванне свайго новага жылля.
     Многае змянілася на возеры з тых часоў, калі я бываў тут на меліярацыйных работах. Іншы раз сустрэнеш знаёмага чалавека і так зарадуешся, калі ён за некалькі год мала змяніўся і ты змог адразу яго пазнаць... Але тут усё было іначай. Я доўга хадзіў ля берага, выбіраючы месца для размяшчэння падпольнага абкома. Мне хацелася ўбачыць тыя мясціны, дзе я калісьці адпачываў пасля доўгіх вандровак па ўчастках меліярацыі. Амаль нічога з таго, што так яскрава захавалася ў маёй памяці, не было. Нават лес, які там-сям так прыгожа рос вакол возера, і той змяніўся. Яго раскошнае голле прыгнута пацягнулася да возера. Пры заходзе сонца цуні ад дрэў даходзілі аж да самага глыбокага месца.
     Пад адным з такіх дрэў мы і аблюбавалі ўтульнае месца для нашага прыпынку. Шафёр Войцік заняўся абсталяваннем асенняга буданчыка, а мы ўчатырох пачалі абмяркоўваць план нашых далейшых дзеянняў. Настойліва вызначалася патрэба замацаваць сувязь з астатнімі раёнамі. Здзіўляла тое, што вось ужо некалькі дзён няма вестак з Любані. Туды я меркаваў паслаць Войціка, у Чырвонаслабодскі раён    — Бародзіча. У Капыльскім, Грэскім, Рудзенскім і ў сумежных з намі палескіх раёнах неабходна было пабываць самім, дапамагчы мясцовым камуністам разгарнуць падпольную работу і ўзмацніць барацьбу партызан. Пра іх насельніцтва ўжо нямала чула. У Чырвонаслабодскім раёне дзейнічаў сакратар райкома партыі Жукоўскі, у Капыльскім — інструктар райкома партыі Жыжык, у Грэскім — загадчык ваеннага аддзела райкома Заяц, у Старадарожскім — Петрушэня, у Рудзенскім — Пакроўскі, Яраш, Хадаркевіч — у Барысаўскім, Манковіч — у Бягомльскім, Раманенка, Плоткін, Кузняцоў — у Чэрвеньскім, Маркаў — у Смалявіцкім, Ясіновіч — у Плешчаніцкім. Трэба было ўзняць работу партыйных і камсамольскіх арганізацый, падабраць дадатковыя кадры і стварыць усюды падпольныя райкомы. Гэта была нялёгкая задача. Асноўная частка партыйных работнікаў пайшла на фронт, некаторыя эвакуіраваліся. Трэба было знаходзіць новых людзей, выхоўваць іх, уцягваць у работу.
     Мачульскі, Бондар і Бельскі з надыходам ночы накіраваліся на Чырвоную Слабаду, Капыль, Грэск, а мне належала звязацца з палескімі раёнамі. Меркавалася таксама, што Мачульскаму неабходна будзе паспрабаваць дабрацца да Мінска, пабываць у Барысаве, Плешчаніцах для пашырэння падпольнай партыйна-палітычнай работы і ўзмацнення барацьбы з акупантамі.
     Назаўтра прыйшоў да мяне Бердніковіч, і мы з ім наведаліся ў вёску Рог. Мне цікава было паглядзець, што там за байцы, пра якіх многа тут гаварылі. Бердніковіч па дарозе размаляваў іх не вельмі прыгожымі фарбамі, аднак мне чамусьці не верылася, што гэта зусім бестурботныя людзі.
     Вёска Рог крыху нагадвала мне Чырвоны Бераг. Такая ж яна па велічыні, па будынках. Толькі балот вакол значна менш, ды грунтовыя дарогі праходзілі не так далёка, як у раёне Чырвонага Берага. На вуліцы было бязлюдна. Адна жанчына выйшла з двара з пустым вядром, ступіла крокаў пяць нам насустрач, потым, бліснуўшы вачыма, хуценька пабегла назад. Неўзабаве выйшаў хлопец у вайсковай гімнасцёрцы, без шапкі і ўтаропіўся на нас дапытлівым позіркам.
     — Што, не пазнаў?— насмешліва спытаў Бердніковіч.— Не бойся, людзі свае.
     — Вас-то я пазнаў, — холадна адказаў хлопец і не крануўся з месца.
     — 3 тых самых?— ціха спытаў я, калі мы крыху адышліся.
     — 3 тых,— адказаў Бердніковіч.— Самы іхні аўтарытэт.
     — Немцаў яшчэ не было тут?
     Бердніковіч, нібы аб нечым ўспомніўшы, аглянуўся назад.
     — Немцы яшчэ не завітвалі,— не хаваючы раптам узнікшай трывогі, сказаў ён,— але вось жыткавіцкія паліцэйскія ўнадзіліся, ужо некалькі разоў былі. Усё гэтых хлопцаў высочваюць. Нядаўна засціглі аднаго, яшчэ зусім хворага, з ранай у грудзях. Выцяглі з каморкі, узвалілі на воз і павезлі, мусіць, у свой участак. А тую жанчыну, што хавала хлопца, забілі да паўсмерці.
     Мы зайшлі ў невялікую хатку на канцы вёскі. Сустрэла нас маладая гаспадыня, у белай хустцы, смуглявая, з бойкімі карымі вачыма. Бердніковічу яна стрымана кіўнула галавою, а на мяне паглядзела доўгім, дапытлівым позіркам.
     — Свае,— сказаў Бердніковіч.— Прымай гасцей, Наталля.
     Ён на правах гаспадара ці даволі ўжо блізкага ў гэтай хаце чалавека запрасіў мяне сесці, не чакаючы, пакуль гэта зробіць гаспадыня, затым прысеў ля стала сам. Наталля ўсё кідала на мяне кароткія позіркі.
     — А дзе ж твая старая?— звярнуўся да яе Бердніковіч.
     — А там недзе, на агародзе,— шпарка адказала Наталля,— з бульбай мы яшчэ не ўправіліся. Можа, паклікаць?
     — Не, не трэба, няхай сабе выбірае. А малады твой дзе?
     Жанчына ўспыхнула:
     — Які малады?
     — Ну той самы, з зялёнымі пятліцамі.
     — Ды які ж ён мой?— раптам павысіла голас Наталля.— Які ж ён мой?
     I, павярнуўшыся ўжо да мяне, з запалам гаварыла далей:
    — Сцякаў чалавек крывёю, куля ўсё плячо прабіла, ну падабрала я, выхадзіла...  Дык хіба ж гэта мой? Ачуняў, стаў на ногі і няхай ідзе сабе, куды трэба... Я даўню яму кажу, каб ішоў да сваіх, на фронт. I ён пойдзе, вось толькі няхай яшчэ адзін іхні таварыш ачуняе.
     — Добра, добра,— супакоіў яе Бердніковіч.— Ніхто ж табе нічога дрэннага не кажа, ідзі перадай яму, каб паклікаў сюды гэтых ваенных. Скажы, што камандзір партызанскага атрада прыехаў і хоча з імі пагутарыць.
     — Зараз,— сказала жанчына і хутка выскачыла з хаты.
     — Баявая,—заўважыў услед ёй Бердніковіч.— Сама хоча ісці ў партызаны, ды свякруху няма на каго пакінуць. Мужык у армію пайшоў яшчэ ў трыццаць дзевятым. Яна хутка іх збярэ. Яе слухаюць, а мяне, чэрці лазатыя, мусіць, наўмысля абягаюць.
I сапраўды вайскавікі хутка з'явіліся. Яны прыйшлі ўсе разам, пад камандай таго самага юнака, як пазней высветлілася — сержанта, што сустракаўся нам на вуліцы. Сержант у поўнай ваеннай форме, туга падпяразаны салдацкім рэменем, пакінуўшы групу ў сенцах, папрасіў дазволу зайсці і далажыў, што каманда ў зборы, за выключэннем аднаго байца, які яшчэ не можа хадзіць. Пасля гэтага ён назваў сваё прозвішча — Іван Пятрэнка.
     Зайшлі ўсе ў хату. Наталля хутка размясціла іх і сама прысела ля запечка.
     — Ну што ж, хлопцы,— звярнуўся я да байцоў,— падлячыліся, вярнулі сілы?
     —Падлячыліся, таварыш...— устаўшы, сказаў сержант і раптам запнуўся.
     — Што, не ведаеш, як далей, з кім маеш справу? Для таго і сустрэліся, каб пазнаёміцца.
     I тут нечакана загаварыла Наталля. Яна аж зачырванелася ад хвалявання, усхапілася з месца.
      — Я ж табе казала, хто гэта, я ж табе казала... I чаму ён сумняваецца, калі людзі праўду гавораць?.. Ну і што гэта за чалавек такі ўпарты?
     Наталля ступіла крок да мяне:
     — Я вас пазнала, таварыш Казлоў. Як толькі ў хату зайшлі, так і пазнала, але саромелася прызнавацца. Летась была нарада ў Мінску, усіх калгасных перадавікоў выклікалі. Бачыла я вас там і чула, як выступалі.
     — Ды хто ж сумняваецца,— пераступаючы з нагі на нагу, апраўдваўся сержант.— Усё ясна, і няма маго сумнявацца, я проста слова не знайшоў патрэбнага... А каб сумняваўся, дык не прывёў бы хлопцаў. Слухаем вас, таварыш камандзір.
     — Зброя ў вас ёсць?— спытаў я.
     — Ёсць.
     — Спраўная?
     — У поўным парадку,— адказаў сержант.
    —Пара брацца за справу, хлопцы,— ужо тонам загаду сказаў я.— Будзеце дапамагаць нашым партызанскім атрадам. Вы, сержант, прызначаецеся і старшым групы.
     — Ёсць,— казырнуў сержант, і голас яго ўздрыгнуў.— Мы ўжо даўно, таварыш камандзір, хацелі зноў узяцца за зброю, ды, сказаць вам праўду, не ведалі, куды падацца, з чаго пачынаць. Адарваліся мы…
Выў вызначаны час і месца збору. Бердніковіч накіраваўся паведаміць сваім. Ідучы назад вуліцай, я паклікаў сержанта Пятрэнку і паказаў яму фашысцкую лістоўку, якую толькі што прынесла мне Наталля. У лістоўцы было сказана, што нямецкая армія падбіраецца ўжо да самай Масквы, што праз месяц-два бальшавікі капітуліруюць і ва ўсёй Расіі будзе «найлепшы» ў свеце «новы парадак».
     — Гэта бачылі?— спытаў я.
     —Бачылі,— пачырванеўшы, адказаў сержант.— Мінулай ноччу нехта падкінуў.
     — То ж яно і ёсць, што мінулай ноччу. Фашысцкі прыхвасцень, агент гестапа, у вас пад носам лістоўкі раскідвае, а вы тут пагульваеце... Варта б вам ведаць, што пустых месц наогул не бывае і не можа быць: калі не мы, дык вораг.
I, адвёўшы хлопца ўбок, я загадаў:
    — Зараз жа пашліце сваіх хлопцаў па ўсіх суседніх вёсках, каб усюды расклеілі нашы лістоўкі.
     Я даў сержанту экземпляраў пяцьдзесят лістоўкі нядаўна выпушчанай падпольным абкомам партыі. У ёй гаварылася, што нашы войскі вядуць суровую барацьбу з ворагам, адстойваючы кожную пядзю савецкай зямлі, што ў тыле немцаў разгараецца полымя партызанскай барацьбы і сотні тысяч патрыётаў Беларусі падняліся на ўсенародную бітву з ненавіснай фашысцкай навалай. Лістоўка заклікала насельніцтва не верыць фашысцкай хлусні і актыўна ўдзельнічаць ва ўсенароднай барацьбе з ворагам.
    Праз некалькі дзён у наш лагер прыйшоў сувязны ад Меркуля. Гэта быў рахункавод Старобінскай МТС Сцяпан Пятровіч, чалавек, знаёмы мне яшчэ з тых часоў, калі я працаваў дырэктарам гэтай МТС. Ён з'явіўся з данясеннем штаба атрада аб праведзеных аперацыях. Пятровіч так і далажыў:
     — Прыйшоў з данясеннем штаба.
     — Што ж, давай сюды.
     — От я зараз усё раскажу.
     — А пісьмова?
    —Нічога не пісалі, Васіль Іванавіч, асцерагаліся немцаў. Па раёне рыскаюць  атрады эсэсаўцаў — нашы засады ўстрывожылі акупантаў. Я ўсё і так памятаю, нават самую драбніцу,— быў жа там, сваімі вачыма ўсё бачыў.
     I Пятровіч пачаў расказваць. Голас яго гучаў молада і нават урачыста. Калі ён гаварыў аб поспехах партызан, вочы іскрыліся радасцю. Найбольш трапныя словы ён падмацоўваў даволі выразнымі жэстамі, і даклад выходзіў цікавым, захапляючым. Усё перажытае, мусіць, так глыбока запала яму ў душу, што ён адчуваў унутраную патрэбу падзяліцца з кім-небудзь сваімі навінамі. На загарэлым, ужо далёка не юнацкім твары Пятровіча часта з'яўлялася вясёлая ўсмешка.
      — Учора мы загналі ў балота адну, даволі вялікую групу фашысцкіх коннікаў,— расказваў ён.— Было гэта паміж Сухой Міляй і Лістападавічамі. Наша разведка данесла, што карнікі едуць на Лістападавічы. Ну, вядома, чаго едуць. Дні са два таму назад яны пабывалі ў Прусах, Чапялях, Пагосце, Чаплічах, Зажэвічах. Мы ўжо ведалі пра іх зверскія павадкі. Выганялі яны там на вуліцы мужчын, ставілі іх у рад, потым выводзілі кожнага дзесятага і расстрэльвалі. Гэта за тое, што тыя людзі нібыта былі звязаны з партызанамі.
      Па дарозе грэбля ў адным месцы. Паабапал грэблі зараснікі, балота, вязкае, амаль непралазнае. Яшчэ перад гэтым дождж прайшоў, дык яно зусім багнай стала, вада так і блішчыць зверху. Меркуль вырашыў замаскіраваць засады ў адным канцы грэблі і ў другім. Я быў у першай засадзе. Мы ўзялі адзін ручны кулямёт, чалавек сем аўтаматчыкаў і некалькі байцоў з вінтоўкамі. Камандзірам у нас быў Мікіта Бандаравец. У другой засадзе таксама быў адзін ручны кулямёт і штукі чатыры аўтаматы. Сем партызан былі ўзброены вінтоўкамі. Там камандаваў Фёдар Шырын, інструктар Старобінскага райкома партыі.
      Сядзім, чакаем. Пад'язджае галаўная група — прапускаем мы яе. Пад'язджаюць астатнія — таксама прапускаем, даём ім магчымасць узысці на грэблю. I толькі апошняя пара коннікаў аддалілася ад нас крокаў мо на пяцьдзесят, а Шырын як ударыць з кулямёта. Аўтаматчыкі былі размешчаны далекавата адзін ад аднаго, білі метка, кароткімі чэргамі, кулямёт стукаў з балота глуха і пагрозна, гукі яго дваіліся. Стваралася ўражанне, што тут заляглі вялікія сілы. Некалькі фашыстаў адразу звалілася, перапалоханыя коні рвануліся назад, у бакі, збілі з ног тых, што ішлі ззаду. Хлынула погань назад, а тут сустрэлі іх мы. I вось пайшло: Шырын косіць з аднаго боку, а мы — з другога. Што рабілася, каб вы бачылі, Васіль Іванавіч! Збіліся яны ў кучу, дзіка крычаць, ратуючыся, падаюць на зямлю. Скачуць эсэсаўцы ў балота і там грузнуць. А мы паліваем, а мы паліваем. Меркуль загадаў — патронаў не шкадаваць, знішчыць увесь эксадрон і за кошт трафеяў папоўніцца боепрыпасамі.
      Так і зрабілі. На грэблі не пакінулі ніводнага жывога ворага. Большасць, вядома, кінулася ў балота, толькі гэта не было для іх ратункам. Мы размясціліся так, што ўсе гэтыя мясціны былі ў нас пад абстрэлам. Мы знішчалі іх, як шалёных сабак.
Было прыемна слўхаць, што старобінцы прымянялі правільную тактыку партызанскай барацьбы: не акапваліся на адным месцы, не прыжываліся дзе-небудзь у глушы, а ўвесь час манеўравалі, пераходзілі з месца на месца, раптоўна з'яўляліся там, дзе іх праціўнік не чакаў, рабілі засады, налёты, а потым знікалі, каб нанесці ўдар у новым месцы.
      Я даручыў Пятровічу перадаць камандаванню атрада падзяку абласнога камітэта партыі і дырэктывы на далейшую дзейнасць. Старобінцам трэба было смялей уцягваць людзей у партызанскую барацьбу, расшыраць сетку сувязных, больш засылаць сваіх людзей у старобінскі і пагосцкі нямецкія гарнізоны, як можна хутчэй наладжваць непасрэдную баявую сувязь з суседнімі раёнамі.
Ад асноўнага атрада нам патрэбен быў сувязны. Пятровіч, бадай-што, найлепш падыходзіў для гэтага. Тым больш што ў гэты час абком рыхтаваў перасылку ў ЦК КП(б)Б усіх найбольш важных захопленых дакументаў.
    — Пойдзеш у атрад,— сказау я яму,— даложыш аб усім і неўзабаве вернешся зноў сюды. Скажы Меркулю, што ты застанешся пры абкоме партыі.
     — Ёсць,— задаволена казырнуў Пятровіч, аднак з месца не скрануўся.
     — Што, баішся ісці сярод белага дня?
     — Не, не баюся,— топчучыся на месцы, сказаў Пятровіч.— Тут у мяне яшчэ адна справа ёсць. Таварыш Меркуль загадаў даставіць сюды вось гэтае... Сказаў даставіць, чаго б гэта ні каштавала, і аддаць вам асабіста. Справа ў тым, Васіль Іванавіч, што гэтую каштоўнасць прынёс для вас адзін чалавек з Чыжэвіч. Успомніце, з кім вы аднойчы сустракаліся на балоце ля Крушнікаў?
     — Фёдар Вішнеўскі?
     — Так, ён.
     — Дык я ж у яго нічога не прасіў, мы і размаўлялі ўсяго хвіліны тры, я спяшаўся тады на сход падпольнай групы.
     — Гэта нічога, што мала размаўлялі, а ён усё ж заўважыў, у чым вы маеце вялікую і неадкладную патрэбу. Вы тады былі ў лапцях, і то ў стоптаных.
     I Пятровіч выцягнуў з мяшка боты, добрыя юхтавыя боты, на цвёрдай падэшве, з высокімі, як у паляўнічага, халявамі.
     — Сам для вас пашыў,— гаварыў далей Пятровіч,— а потым некалькі сутак блукаў па палескіх вёсках, пакуль знайшоў, праз каго можна перадаць гэты падарунак вам. Знайшоў Меркуля.
     — А сам Меркуль і цяпер у падраных ботах ходзіць?
     — Не, ён ужо прыабуўся крыху і прыадзеуся. Боты яму пашылі ў Крушніках, дастаў недзе вайсковую шапку, плашч, чорныя вусікі адпусціў і цяпер нават на Чапаева крыху змахвае.
      Фёдара Вішнеўскага я ведаў мала. Сустракаліся некалі. 3 кім не даводзілася сустракацца за многія гады работы ў раёне і вобласці. I вось чалавек захацеў дапамагчы мне ў цяжкую гадзіну. Я разумеў, што ён не толькі мяне мае на ўвазе. Гэтым ён хоча дапамагчы ўсім нашым партызанам, удзельнічае чалавек у барацьбе як можа. Я даручыў Пятровічу абавязкова звязацца з Вішнеўскім і перадаць яму шчырую маю падзяку.
     Пазней Старобінскі райком партыі арганізаваў у вёсцы Чыжэвічы моцную патрыятычную групу. Фёдар Вішнеўскі быў адным з самых актыўных удзельнікаў гэтай групы.
 

да зместу