|
|
Навошта яны стралялі
ў твар?..»
3 успамінаў У. К. Коршука, прафесара, доктара гістарычных
навук
...Усё вакол грукала, стукала, гуло. Гэта было вельмі
рана, я запомніў прысмерк за вокнамі. Бацькі мітусіліся,
пакавалі чамадан. Помню, што чамусьці нічога нельга было знайсці.
Жылі мы ў асабняку, там быў вялікі сад. Тата некуды
пайшоў, мы з мамай паглядзелі ў акно: у садзе было шмат
вайскоўцаў, гаварылі яны на рускай мове з акцэнтам, а апрануты
былі ў нашу форму. Мама сказала, што гэта — немцы. У мяне ніяк
не мясцілася ў галаве, як гэта ў нашым садзе, дзе на століку
пасля ўчарашняй вячэры яшчэ заставаўся самавар, раптам — немцы!
Уцякалі з горада пеша. На маіх вачах рассыпаўся
наперадзе каменны дом, з акна вылецеў тэлефон. Пасярод вулі цы
стаяў ложак, на ім ляжала пад коўдрай забітая дзяўчынка, толькі
коўдра крыху абгарэла... Адразу за горадам пачыналася жытнёвае
поле, самалёты абстрэльвалі нас з кулямётаў, і ўсе пайшлі не па
дарозе, а па гэтым полі.
Увайшлі ў лес, стала не так страшна. 3 лесу я назіраў за
вялікімі машынамі. Гэта ехалі немцы, яны былі вельмі вясёлыя,
упершыню я пачуў чужую гавор'ку. Мне здалося, што гэта падобна
на злоснае сабачае гаўканне. 3 аднаго боку, браў страх, а з
другога, хацелася паглядзець: якія яны, фашысты?..
Мы ішлі доўга. Ноччу заходзілі на хутары, нас кармілі,
абагравалі. Многія ведалі тату, і тата таксама ведаў многіх.
Прапанавалі нам застацца, але тата адмовіўся. Гаспадар давёз нас
да гасцінца, мама паспрабавала даць яму грошы, але ён адмоўна
паківаў галавою і сказаў, што грошай не трэба, што чалавечая
спагада і павага ў цяжкую хвіліну даражэй за любыя грошы...
Партызанаў упершыню я ўбачыў зімою, і з таго часу яны
запомніліся мне людзьмі ў белых маскхалатах. Неўзабаве тата
пайшоў з імі ў лес, а мы з мамай засталіся ў дзядулі.
...Здаецца, мама нешта шыла... Не, яна сядзела за
вялікім стадом і вышывала, а я быў на печы. Немцы ўвайшлі ў хату
са старастам, і стараста паказаў на маму: «Вось — яна». Маме
загадалі сабрацца. Вось тут я вельмі напалохаўся, маму вывелі на
вуліцу, яна клікала мяне, хацела развітацца, а я залез пад лаву,
мяне не маглі адтуль выцягнуць. Я ўжо ведаў, што немцы забіваюць.
Маму разам з дзвюма жанчынамі, мужы якіх таксама былі ў
партызанах, павезлі. На другі дзень іх усіх знайшлі недалёка ад
вёскі, яны ляжалі ў снезе. Што мне запомнілася, калі маму
прывезлі, дык гэта тое, што стралялі чамусьці ў твар, у мамы на
шчацэ было некалькі чорных дзірак. Я ў дзядулі ўвесь час пытаў:
«Навошта яны стралялі ў мамін твар? Мама была такая прыгожая...»
Дзядуля рабіў труну, бабуля плакала — я ўсё гэта бачыў. Маму
пахавалі, а я ўсё роўна чакаў маму, доўга не мог звыкнуцца з
думкай, што яе ў мяне ўжо няма. I не мог зразумець, як маглі
забіць маму, калі яна нічога дрэннага не рабіла, яна сядзела і
вышывала...
Аднойчы ўначы прыехаў тата і сказаў, што забірае мяне з
сабою. Ён баяўся, што і са мною што-небудзь здарыцца. Спачатку
жыццё мае ў партызанах мала чым адрознівалася ад жыцця ў дзядулі.
Тата ішоў на заданне, а мяне пакідаў у каго-небудзь у вёсцы.
Помню, як гаспадыні, у якой ён мяне пакінуў, прывезлі на санках
забітага мужа. Яна білася галавою аб стол, на якім стаяла труна,
і паўтарала адно слова — «ірады».
Таты доўга, доўга не было, я чакаў яго і думаў: «У мяне
няма мамы, недзе далека бабуля з дзядулем, што ж я буду адзін
рабіць?» Калі тата вярнуўся, мне здавалася, што прайшла цэлая
вечнасць. Я прасіў яго, каб мы больш ніколі не расставаліся.
Спачатку ён угаворваў мяне, маўляў, ты дарослы ўжо, ты мужчына,
не трэба нічога баяцца.
— У жанчыны, у якой забілі мужа, ёсць яшчэ родныя, сваякі, а ў
мяне, — гаварыў я тату, — ні дзядулі, ні бабулі, ні мамы, ні
сяброў... У мяне анікога, акрамя цябе, няма.
Больш ён не пакідаў мяне аднаго ў чужых людзей.
У атрадзе мяне шкадавалі ўсе. Помню, падышоў немалады
партызан, зняў з мяне шапку, доўга гладзіў па галаве і гаварыў
тату, што ў яго таксама недзе такі ж самы бегае. А калі мы ішлі
цераз балота — угразалі па самы пояс, — тата паспрабаваў несці
мяне на сабе, але хутка стаміўся. Тады партыза ны пачалі несці
мяне па чарзе. Гэтага я ніколі не забуду. Як знайшлі крыху шчаўя
і ўсё аддалі мне. А самі заснулі галодныя.
...Я ўжо быў у гомельскім дзіцячым доме, куды мяне і
яшчэ некалькі партызанскіх дзяцей пераправілі на самалёце.
Улетку наступнага года быў вызвалены Мінск, за мной прыехаў
нейкі мужчына і сказаў, што адвязе мяне да таты. Сесці ў цягнік
было цяжка. Мужчына сеў, а мяне перадалі яму праз акно.
Сустрэліся мы з татам, і я зноў прасіў яго, каб мы
ніколі, ніколі не раз'язджаліся, таму што быць аднаму вельмі
дрэнна...
Прыходзілі з вайны пакалечаныя людзі, адзін сусед
вярнуўся без рукі, і я дапытваўся ў таты, што ён цяпер будзе
рабіць. Мне тады здавалася, што праца — гэта толькі вайна. А
вось што яшчэ можна рабіць, я не ведаў, не разумеў. Помню, доўга
не мог даўмецца: чым зараз будуць займацца людзі? У партызанах у
таты быў нейкі сшытак, у які ён увесь час нешта запісваў, але я
ведаў, што ў яго ёсць вінтоўка. Вайны няма, вайна скончылася. А
куды дзенуць вінтоўкі, аўтаматы? Тата растлумачыў, што ўсё гэта
здадуць. Аднойчы я не знайшоў у шафе татаў пісталет, усю шафу
перавярнуў — пісталета не было.
— Як жа так, што ты цяпер будзеш рабіць? — ледзь
дачакаўся я тату з працы.
Пісталет мне цяпер не патрэбны, мне патрэбна будзе
ручка. Больш не трэба страляць, — адказаў ён.
3 кнігі С. Алексіевіч «Апошнія сведкі»
да зместу |
|
