|
|
Выкананне селянамі розных работ
па абслугованню партызанскіх атрадаў
Акрамя забяспячэння прадуктамі і рознымі
матэрыяламі за кошт мясцовага насельніцтва, партызаны мелі патрэбу
яшчэ ў працоўнай дапамозе пры выкананні розных работ гаспадарчага,
ваенна-тэхнічнага характару і па забеспячэнню некаторых сваіх
ваенных аб'ектаў. Выкананне гэтых работ калгаснікамі, набывала па
пэўных этапах барацьбы даволі вялікія памеры.
Ужо з першых дзён вайны калгаснікі Загальшчьшы аказвалі
партызанам дапамогу ў збіранні зброі і боепрыпасаў. Раней крыху мы
ўжо гаварылі аб актыўнай дзейнасці, якую разгарнуў па збіранню зброі
старшыня Загальскага сельсавета С.Т.Карнееў.
Калгаснікі старанна збіралі зброю ў тых месцах, дзе
праходзілі войскі. Некаторая частка зброі была выяўлена ў
магістральным канале паблізу вёсак Падлуг і Жывунь, дзе яе пакінулі
адступаўшыя воінскія часці.
Аб пошуках гэтай зброі расказала калгасніца X.I.Бусел.
«Мой муж,—успамінае яна,—дастаўляў партызанам у 1941 г. многа зброі:
лазіў па вадзе і шукаў яе ў канаве. Восенню ён знайшоў кулямёт. Для
яго чысткі патрэбна была газа. Я хадзіла ла людзях, збірала адусюль
патрошку газы, каб толькі вычысціць кулямёт. Чысцілі мы яго ўсёй
сям'ёй. 3 гэтым кулямётам мой муж і пайшоў у партызаны».
Актыўны ўдзел у рамонце партызанскай зброі прымаў
калгаснік вёскі Стараеек В.Д.Голуб. Майстар на ўсе рукі, ён у сябе
дома вырабляў драўляныя ложы для вінтовак, аўтаматаў, ручных
кулямётаў.
Некаторыя калгаснікі Загальшчыны працавалі ў
партызанскіх майстэрнях. Вялікую цікавасць у гэтых адносінах
прадстаўляе майстэрня ў вёсцы Старасек, дзе вырабляліся гранаты і
іншыя віды зброі.
Вытворчасць гранат асобага мясцовага ўзору ў партызанскім
Любанска-Акцябрска-Старобінскім краі мае сваю гісторыю.
Летам 1942 г. у штаб партызанскага злучэння прыбыў
афіцэр Савецкай Арміі Т.Е.Шаўгулідзе, які ўцёк з фашысцкага палону.
Ён да вайны скончыў Інстытут інжынераў чыгуначнага транспарту і
працаваў у Цэнтральным паравозным упраўленні ў Маскве, займаючыея
разам са сваім бацькам тэхнічнымі ўдасканаленнямі паравозаў.
Знаходзячыся ў радах беларускіх партызан, Т.Е.Шаўгулідзе
зарэкамендаваў сябе нястомным вынаходцам тэхнічных сродкаў барацьбы
з нямецка-фашысцкімі акупантамі. Шырокую вядомасць у тылу ворага
набылі вынайдзеныя ім гранаты і гранатамёт. Вартасцю гранат
Шаўгулідзе было тое, што яны маглі вырабляцца з матэрыялаў, якія
меліся пад рукой у партызан. Вясной 1943 г. гранаты прайшлі
выпрабаванне пры штабе і пайшлі ў серыйную вытворчасць. Гэтыя
гранаты сталі вырабляцца ў майстэрнях многіх партызанскіх злучэнняў
Мінскай і Палескай абласцей.
Такая майстэрня была створана і ў вёсцы Старасек. Яе
абсталявалі ў памяшканні пачатковай школы. Працавалі ў майстэрні
мясцовыя кавалі і токары. Гранаты вырабляліся тут на працягу ўсяго
лета і зімы 1943 г.
Па расказах жыхароў Загальскага сельсавета гранаты гэтыя вырабляліся
наступным чынам. Выбуховым матэрыялам служыў тол, які партызаны
выплаўлялі з артылерыйскіх снарадаў і авіябомб. Для кожуха гранаты
выкарыстоўваліся жалезныя трубы, якія дастаўляліся з саўгаса «Жалы»
і з іншых месц. Ад трубы зубілам адсякаўся кавалак сантыметраў
дзесяць даўжынёй. На кожуху рабілі зубілам насечкі ў шахматным
парадку, каб пры ўзрыве атрымалася больш асколкаў. У адпаведнасці з
дыяметрам кожуха рыхтавалі корпус гранаты, які ўстаўляўся ў
сярэдзіну кожуха. Корпус рабілі з бляхі. Адзін канец яго сплюшчвалі
наглуха, а ў другі ўстаўлялі патоўшчаную частку драўлянай ручкі і
прыбівалі край корпуса да дрэва цвікамі. У корпус засыпалі тол,
здробнены малатком у парашок.
Ручкі выраблялі на такарным станку галоўным чынам з
дубовага дрэва. Даўжыня ручкі раўнялася прыкладна 15 см. Уздоўж
ручкі пасярэдзіне пракручвалі вузкую адтуліну для байка. Баёк
рабіўся ў кузні. Баёк, які праходзіў унутры ручкі, адным канцом
выходзіў наверх, а вастрыё яго другога канца было накіравана на
капсуль аўтаматнай гільзы, замацаванай у патоўшчаным канцы ручкі.
У гільзу ўстаўляўся бікфордаў шнур. Ад яе ён праходзіў
праз тол і злучаўся са ўзрывальнікам, які памяшчаўся ўнутры гільзы,
але ў процілеглым ад ручкі канцы. Узрывальнікі партызаны таксама
рабілі самі, выкарыстоўваючы для гэтага тонкія трубачкі.
Перад кіданнем гранаты канец рукаяткі стукалі аб цвёрды
прадмет. Ад ціску на высунуты з ручкі канец баёк паглыбляўся ў
напрамку да корпуса і ўдараў у капсуль аўтаматнай гільзы. Ад успышкі
капсуля запальваўся бікфордаў шнур. Пакуль агонь даходзіў да канца
шнура, граната далятала да цэлі. Затым успыхваў узрывальнік, ад чаго
наступаў выбух толу і разрыў гранаты.
У вытворчасці гранат у майстэрні, якая знаходзілася ў
вёсцы Старасек, існаваў падзел працы паміж асобнымі майстрамі.
Драўляныя ручкі тачылі калгаснікі П.Р.Бандарэнка (в. Падлуг),
В.Д.Голуб і С.Ф.Клышко (в. Старасек). Драўляны станок круцілі
старасецкія дзяўчаты. Байкі вырабляў калгасны каваль I.А.Гарбуновіч,
яму дапамагаў С.Д.Гук. Кожухі рабіў таксама I.А.Гарбуновіч. У вырабе
чахлоў і кожухаў прымалі ўдзел калгаснікі Тараховіч і Лагун.
Кіраваў усёй вытворчасцю Т.Е.Шаўгулідзе, які часта
наведваў вёску. Тут жа ён разам з былым шафёрам саўгаса «Жалы»
Ф.Бедзікам і I.А.Гарбуновічам рабіў зборку гранат і запраўку іх
узрыўчаткай.
У гэтай майстэрні выраблялася ў дзень каля 20 гранат.
Такую ж прыблізна колькасць выраблялі і многія іншыя
майстэрні. Некаторыя майстэрні выпускалі да 30 гранат у дзень. У
адзін з месяцаў у партызанскім краі было выраблена 3000 гранат.
Баявое дзеянне гранат канструкцыі Шаўгулідзе было вельмі эфектыўнае.
На месцы ўзрыву гранаты ўтваралася варонка, як ад 50-міліметравай
міны.
Па вёсках Загальшчыны былі размешчаны таксама і
партызанскія майстэрні бытавога абслугоўвання. Гэтыя майстэрні
пачалі ўзнікаць з 1942 г. У майстэрнях вырабляліся скуры і аўчыны,
шыліся абутак і адзенне. Усе яны абслугоўваліся мясцовым
насельніцтвам.
Некалькі партызанскіх майстэрань было абсталявана ў
дамах калгаснікаў на хутары Фамін Рог. Гэта было вельмі зручнае
месца, таму што хутар знаходзіўся ў самым лесе. Тут існавала буйная
майстэрня па вырабу скур і абутку. Знаходзілася яна на сядзібе
калгасніка I.В.Пількевіча. Пад майстэрню быў абсталяван яго дом.
I.В.Пількевіч быў сам добрым гарбаром. Працаваў ён у майстэрні разам
з калгаснікамі вёскі Падлуг Н.Н.Ляшчэняй, М.В.Пількевічам,
В.А.Ясючэняй. Скуры і аўчыны сюды паступалі з лясных партызанскіх
баз. Партызаны забяепечвалі майстэрню і неабходнымі для вытворчасці
матэрыяламі—мукой і соллю. Дубовую, яловую і лазовую кару, патрэбную
для апрацоўкі скур, парыхтоўвалі калгаснікі.
Яшчэ да арганізацыі майстэрань і ў час іх работы скуры
і аўчыны для партызан выраблялі многія калгаснікі ў сябе дома. У
вёсцы Старасек асноўным гарбаром і аўчыннікам быў В.Д.Голуб. Для
закваскі скур ён зрабіў спецыяльны вялікі чан ёмістасцю ў 40 вёдзер.
У ім памяшчалася каля 60 скур. Выраблялі скуры для партызан таксама
калгаснікі гэтай вёскі М.Чыркоўскі і Ф.С.Сулім.
Працаваў у сябе дома для партызан калгаснік вёскі
Жывунь Г.П.Рублеўскі. Ен вырабляў хром і падэшвы. Займаўся вырабам
скур для партызан жывуньскі калгаснік М. П. Халаём.
На хутары Фамін Рог былі і іншыя партызанскія майстэрні.
Калгасніца С.М.Тарасевіч расказвае, што ў яе доме знаходзілася
шавецкая майстэрня, у якой абутак партызанам шылі два браты—Парфірый
і Іван Ясючэні. У гэтай майстэрні працаваў таксама калгаснік вёскі
Жынунь К.С.Каладзінскі. На хутары ў хаце Кацярыны ІІількевіч была
размешчана і кравецкая майстэрня. Яшчэ адна такая майстэрня
знаходзілася ў доме А.С.Лялькіна.
Шавецкую майстэрню партызаны абсталявалі ў вёсцы
Старасек у калгасніцы М.Ф.Плышэўскай. У гэтай жа вёсцы ў хаце
калгасніцы Н.М.Сулім была арганізавана партызанская кравецкая
майстэрня. Тут працавалі тры майстры. Яны шылі партызанам цёплае і
верхняе адзенне, шапкі, рукавіцы. Кажухі партызанам шыў таксама
жыхар вёскі Старасек А.М.Сулім.
У вёсцы Загалле шылі кажухі для партызан М.К.Ешмантовіч
і С.П.Глаз. Пазней С.П.Глаз стаў, як ён казаў, «загадчыкам швейнай
арцелі» ў мясцовым партызанскім атрадзе імя Заслонава.
Жанчыны-калгасніцы вёскі Жывунь шылі партызанам бялізну з трафейнага
матэрыялу які сюды дастаўлялі.
Калгаснікі Загальшчыны, апрача гэтага, абслугоўвалі
партызанскі млын у лесе каля вёскі Баянічы, пякарню на хутары Ніўкі,
партызанскую сталовую на хутары Фамін Рог, працавалі таксама ў
розных майстэрнях, якія знаходзіліся на партызанскіх базах у лесе.
Акрамя працы ў майстэрнях, калгаснікі выконвалі для
партызан яшчэ розныя іншыя работы.
3 1941 г. некаторыя сяляне даглядалі партызанскую жывёлу.
Восенню 1941 г. калгаснікі вёскі Старасек М.I.Мохарт і С.Міхневіч
пасвілі на востраве Зыслаў цялят, якія былі прыгнаны туды з саўгаса
«Жалы». Дапамагалі калгаснікі даглядаць партызанскія статкі і ў
1942— 1943 гг.
3 1943 г. і да выгнання фашыстаў калгаснікі Загальшчыны
абслугоўвалі партызан фурманкамі для перавозкі грузаў і людзей. Ужо
ў 1941 г. жыхары вёскі Старасек ездзілі на фурманках у саўгас імя
Х-годдзя БССР і дастаўлялі адтуль муку і гаручае ў партызанскі атрад
Далідовіча. Калгас «Рассвет» даў партызанам і аўтамашыну. У 1943 г.
жыхары вёскі Старасек вазілі з саўгаса імя Х-годдзя БССР сена для
партызанскай жывёлы. Калгасныя фурманкі ў дарозе суправаджаліся
партызанскай аховай. Калі ў партызанскія атрады ўступілі ўсе мужчыны,
здольныя ваяваць, то з фурманкамі часта ездзілі сельскія дзяўчаты.
Сялянскія фурманкі шырока выкарыстоўваліся для перамяшчэння партызан
у час паходаў і правядзення баявых аперацый.
Калгаснікі выконвалі для партызан розныя сталярныя,
цяслярныя і кавальскія работы. Гэтыя работы выконваліся як у саміх
вёсках, так і на лясных партызанскіх базах.
Удзельнічалі калгаснікі і калгасніцы таксама ў правядзенні
сельскагаспадарчых работ у партызанскіх гаспадарках. Жанчыны з вёскі
Старасек хадзілі капаць бульбу, якую партызаны саджалі для сябе на
востраве Зыслаў. Восенню 1942 г. партызаны канфіскавалі з поля хлеб,
які быў нарыхтаваны паліцэйскім гарнізонам вёскі Ямінск. Гэта збожжа
перавезлі ў Загальскі сельсавет, і тут калгаснікі змалацілі яго для
партызан складанай малатарняй.
Пачынаючы з 1942 г., калі савецкія самалёты пачалі
скідаць на парашутах для народных мсціўцаў розныя грузы, калгаснікі
прымалі актыўны ўдзел у пошуках гэтых грузаў. Часам на такія пошукі
сяляне выходзілі цэлай вёскай. «Калі нашы самалёты скідалі парашуты
з грузамі,—расказвае I.Д.Сініцкі,—то старасецкія жыхары хадзілі іх
шукаць. Як толькі мы знаходзілі груз, то ішлі да вартавога, што
стаяў на востраве Зыслаў, і паведамлялі, дзе знайшлі. Туды з намі
ішлі партызаны з аэрадрома, і з імі мы выносілі груз з балота на
бераг».
Вялікую і вельмі важную работу праводзілі калгаснікі на
пабудове і абслугоўванні партызанскага аэрадрома.
На Любаншчыне, як і ў некаторых іншых раёнах Палесся,
астравамі называюцца ўзвышшы сярод балот. Многа такіх астравоў
раскідана сярод балот і лясоў Загальскага сельсавета. Зыслаў, бадай,
найбольшы з іх. Да калектывізацыі на гэтым востраве было нават
некалькі хутароў, якія пазней ссяліліся ў цэнтр калгаса імя Карла
Маркса.
Вакол вострава Зыслаў раскінуліея амаль зусім
непраходныя балоты. Праехаць праз гэтыя балоты было тым больш
немагчыма. Толькі вёска Старасек была звязана з востравам старой
перагніўшай грэбляй.
У жніўні 1942 г. пад кіраўніцтвам Мінскага падпольнага
абкома партыі на Зыславе пачалося будаўніцтва аэрадрома. Для работ
былі прыцягнуты многія калгаснікі суседніх вёсак. За некалькі тыдняў
была расчышчапа, выкарчавана і ўтрамбавана вялікая пляцоўка сярод
лесу. У верасні тут ужо прызямліўся першы савецкі самалёт. Аэрадром
на востраве Зыслаў быў адным з самых значных партызанскіх аэрадромаў
часоў Айчыннай вайны.
Вёска Старасек, якая знаходзілася паблізу ад аэрадрома,
стала адыгрываць ролю аэрапорта. Сюды прыязджалі адпачыць, абагрэцца,
а часам і пераначаваць лётчыкі, якія прыляталі з Вялікай зямлі. Іх
заўсёды сустракалі з радасцю і гасціннасцю. Госці абменьваліся з
мясцовымі жыхарамі падарункамі. Мужчын яны частавалі маскоўскім
тытуном, папіросамі, жанчынам прывозілі соль. Жыхары з свайго боку
не толькі добра частавалі лётчыкаў, але давалі з сабой яшчэ сала,
мяса.
Часта ў вёсцы знаходзіліся раненыя. Іх таксама на
аэрадром адвозілі сяляне.
Актыўны ўдзел прымалі сяляне вёскі Старасек у абслугоўванні
самога аэрадрома. «На аэрадроме я працаваў вельмі многа з канём і
без каня,—расказвае I.I.Дайнека.—Летам дапамагаў заганяць у лес
самалёты, якія тут садзіліся, зімой раскідаў снег».
Зімой здаралася і так, што партызаны клікалі на аэрадром
раскідаць снег сялян і з іншых вёсак. «Аднойчы,-успамінае калгаснік
М.I.Падлоўкін,—нас працавала па аэрадроме чалавек дзвесце з
фурманкамі. Тут былі людзі з Жывуні, Альбінска, Загалля, Татаркі,
Старасека. Зімой снег прабавалі прыкатваць каткамі. Яго рассоўвалі і
саўкамі, у якія запрагалі быкоў. Фурманкі падбіралі снег і звозілі
яго ў лес. Я тады працаваў там чатыры дні».
да зместу |
|
