|
|
Вось такія людзі «кавалі»
Перамогу
3 успамінаў Рыгора Якаўлевіча Іёкшы, жыхара
вёскі Обчын, удзельніка прарыву блакады Ленінграда
— На вайсковую службу мяне, маладога тады обчынскага
паштальёна, прызвалі ў верасні 1940 года. Трапіў я ў адну са
стралковых часцей 23-й арміі, якая дыслацыравалася на Карэльскім
перашыйку. I быць бы мне кулямётчыкам, але я не захацеў звязваць
свой лес з легендарным "Максімам".
Аднойчы ў часць наведаліся афіцэры, што набіралі
курсантаў у палкавую школу малодшых камандзіраў супрацьтанкавай
артылерыі. Я тады быў днявальным па падраздзяленню і першым з
саслужыўцаў сустрэў гэтых афіцэраў. Калі ж даведаўся пра мэту іх
прыезду. адразу папрасіў:
— Запішыце, калі ласка, і мяне.
Палкавая школа размяшчалася ў горадзе Выбарг, не так
даўно адваяваным у Фінляндыі. Супрацьтанкавая артылерыя — знакамітыя
45-міліметровыя гарматы, якія вайскоўцы паміж сабой называлі "Бывай,
Радзіма!". Зрэшты, давучыцца я не паспеў — грымнула Вялікая Айчынная.
22 чэрвеня 1941 года Паўднёва-ўсходняя фінская армія, падтрыманая
авіяцыяй, перайшла граніцу Савецкага Саюза.
Стратэгічнай мэтай праціўніка было зламаць
супраціўленне савецкіх часцей у Карэліі і сумесна з нямецкай групай
арміі "Поўнач" захапіць Ленінград. Праўда, фінам дзеля таго належала
спярша авалодаць Выбаргам, які прыкрываў дальнія подступы да "калыскі
рэвалюцыі". А Выбарг, між тым, здавацца не збіраўся.
Разам з салдатамі на абарону горада ўзняліся жыхары.
Тут было сфарміравана некалькі рабочых
батальёнаў. Астатнія гараджане працавалі на ўзвядзенні абарончых
умацаванняў. Нягледзячы на жорсткія артылерыйскія абстрэлы і налёты
варожых бамбардзіроўшчыкаў, Выбарг даволі паспяхова стрымліваў
націск праціўніка.
Літаральна на трэці дзень вайны ў палкавой школе
адбыўся датэрміновы выпуск. Экзаменацыйная камісія абвясціла: таму,
хто здасць іспыты на "выдатна", прысвояць званне старшага сяржанта,
на "добра"—сяржанта, на "здавальняюча" — малодшага сяржанта. Я
атрымаў тройку. Сказаўся агульны недахоп адукацыі: закончыў толькі
шэсць класаў вясковай школы. Прызначылі мяне наводчыкам гарматы.
А неўзабаве здарыўся і першы бой. Страляць прыходзілася
і па пяхоце, і па танках. I зараз памятаю ўсе тыя перажыванні.
Спачатку было невыносна страшна. Здавалася, што кожная фінская куля
ляціць менавіта ў мяне. Шчыльней прыціскаўся да жалезнага цела
гарматы, хаваўся за яе шчытком.
Але потым у ліхаманцы бою страх кудысьці знік, на змену
яму прыйшла спакойная развага. Рухі зрабіліся ўпэўненымі і
нетаропкімі. I тады выстралы сталі часцей трапляць у цэль. Магчыма,
так нявопытныя байцы і ператвараліся ў мужных воінаў.
Выбарг паў 30 жніўня. Нашы часці марудна адыходзілі з
рубяжа на рубеж. Наступальныя магчымасці праціўніка скарачаліся з
кожным днём. Нарэшце, на лініі дзяржаўнай граніцы 39-га года фінскія
войскі былі спынены. 3 таго часу для мяне і маіх саслужыўцаў
пачалася гераічная абарона Ленінграда.
Падраздзяленне перакідвалі з участка на ўчастак — туды,
дзе акупанты атакавалі з найбольшай жорсткасцю. Мне неаднаразова
даводзілася ўступаць у агнявыя паядынкі з нямецкімі танкамі.
Філасофія вайны простая: не забіў ты — заб'юць цябе. Заб'юць, калі
страціш вытрымку, паддасіся паніцы, разгубішся. У псіхалагічным
плане я навучыўся канцэнтраваць свае волю, розум і энергію ў
адказныя моманты, заціскаць у кулак эмоцыі.
Гэта няпроста, калі на цябе сунецца танк, а ты бачыш,
як твае снарады адскокваюць ад яго лабавой брані, нібы гарох ад
сценкі, хочацца кінуць усё і бегчы куды вочы глядзяць. Здаецца,
вось-вось гэта сталёвая махіна падамне пад сябе і гармату, і цябе
разам з ёй. Вельмі важна прыгнесці страх, сабрацца, дакладна
прыцэліцца ў слабае месца танка...
Нашай гармаце пашанцавала. Яна за ўвесь час баёў не
мела сур'ёзных пашкоджанняў. Людзям шанцавала менш. Многія з нашага
разліку загінулі або былі паранены.
Дарэчы, я страляў не толькі з саракапяткі там, пад
Леніградам. Там узнік і набыў вялікі размах снайперскі рух. Нават
артылерысты браліся часам за вінтоўкі і адпраўляліся ў пяхотныя
траншэі, каб "упаляваць" якога-небудзь разяватага фрыца. I такіх
фрыцаў у маёй снайперскай кніжцы значылася трынаццаць.
Ветэран спаўна зведаў усе неймаверныя цяжкасці, якія
выпапі на долю абаронцаў "калыскі рэвалюцыі". У пачатку вайны Рыгор
Якаўлевіч Іёкша важыў 60 кілаграмаў. Тады ж, калі яго пасля першага
ранення адпраўлялі ў тыл па легендарнай "Дарозе жыцця", пракладзенай
па лёдзе Ладажскага возёра, вага хопца ледзь дасягала паловы.
Параніла Рыгора Якаўле-віча пры прарыве блакады
Ленінграда. 12 студзеня 1943 года войскі Ленінградскага і
Волхаўскага франтоў распачалі аперацыю "Іскра", мэтай якой якраз і
было дэблакіраванне горада. 17 студзеня разлік Рыгора Якаўлевіча (а
ён ужо значыўся камандзірам гарматы) падтрымліваў агнём наступаючыя
часці: страляў па кулямётных гнёздах, дзотах. Падчас пераходу на
новыя пазіцыі салдаты натыкнуліся на групу немцаў. Побач з Рыгорам
Іёкшай разарвалася варожая граната. Больш дасталося правай назе.
Днём пазней кальцо блакады было ўсё ж такі прарвана.
Праўда, пра тое Рыгор Якаўлевіч даведаўся ўжо на шляху ў тыл. Хлопца
адправілі ў эвакашпіталь горада Ніжні Тагіл. Доўгіх восем месяцаў
зрасталіся косці, перабітыя асколкамі гранаты. У выніку яго прызналі
нягодным да страявой службы. Аднак падлячыўшыся, ён вярнуўся ў
дзеючую армію.
Рыгора Якаўлевіча прыз'начылі старшыной транспартнай
роты 1255 стралковага палка 379 стралковай дывізіі 2-га
Прыбалтыйскага фронта. Што сабой уяўляла тая рота? Некалькі
дзесяткаў возчыкаў ды 39 коней з фурманкамі. Гэтай цяглавай сілай на
перадавую дастаўляліся і правіянт, і боепрыпасы, і іншыя грузы.
Войскі фронта вызвалялі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў
Прыбалтыку. Полк Іёкшы ваяваў пад латвійскім горадам Рэзэкне. Неяк
падначаленыя старшыны везлі міны да мінамётнай батарэі і трапілі пад
абстрэл варожай артылерыі. Разрывам снарада забіла коней, запрэжаных
у адну з павозак. I тады Рыгор Якаўлевіч скамандаваў валачы міны на
сабе. Ён першым узваліў на плечы цяжкую скрынку. За згаданы ўчынак
камандзір мінамётчыкаў, якія сядзелі без боепрыпасаў, прадставіў
хлопца да ўзнагароды — медаля "За адвагу".
Там, пад Рэзэкне, Рыгора Якаўлевіча параніла ў другі
раз. Здарылася гэта 22 жніўня 1944 года. Старшына павёў роту мыцца.
Лазню абсталявалі ў прасторнай палатцы. I раптам — артабстрэл. Першы
снарад упаў з недалётам, другі — з пералётам. Каму, як не Іёкшы,
былому артылерысту, было ведаць, што трэці трапіць у цэль. I
старшына загадаў: — Рота, ва ўкрыццё! Голыя мужыкі пырснулі ў
канавы. Сам старшына і два сяржанты замешкаліся, бо палічылі
ніжэй сваёй годнасці кідацца за ўсімі, ці то хацелі фарсануць. Трэці
снарад папаў прама ў палатку. Ад яе нічога не засталося. Велізарны
кацёл, у якім грэлі ваду, узрыўной хваляй адкінула метраў на
пятнаццаць. А Рыгору Якаўлевічу асколкі пасеклі грудзі, адарвалі два
пальцы на правай руцэ, пашкуматалі правую нагу, параніла і сяржантаў.
Зноў быў эвакашпіталь за Уралам. Зноў давялося лячыцца доўгіх восем
месяцаў. Дамоў Рыгор Якаўлевіч вярнуўся ўжо пасля Перамогі на
кастылях — інвалідам ІІ-ой групы. Яго гімнасцёрку ўпрыгожвалі яшчэ і
медалі "За баявыя заслугі", "За абарону Ленінграда", "За Перамогу
над Германіяй".
3 мыліцамі ён хадзіў з год. Потым уладкаваўся на працу.
Спярша ў райвыканком, а пасля — загадчыкам малочнатаварнай фермы
калгаса імя Калініна, цэнтральнай сядзібай якога і з'яўляецца веска
Обчын. Два дзесяткі гадоў аддаў ветэран той ферме. Яшчэ звыш
дзесятка — рабоце ў канторы гаспадаркі.
Сёння ў гэтым сівым, глухаватым дзядку, які з цяжкасцю
перастаўляе пакалечаныя ногі, складана пазнаць былога бравага
старшыну. I толькі позірк, інтанацыя сіплаватага голасу і нагадваюць
пра яго камандзірскае мінулае. На лес Рыгор Якаўлевіч не скардзіцца,
ён жыве з гордым пачуццём, што зрабіў для Перамогі ўсё магчымаё,
заплаціў за яе ўласнай крывёю.
Вучні Обчынскай СШ.Голас Любаншчыны. 2009 №
70
Да зместу |
|
