|
|
Кавалер ордэна Славы
Куркевіч
Карл Станіслававіч (н. 17.10. 1926 г.) —
удзельнік партызанскага руху, з ліпеня 1944 г. — на фронце,
радавы. У лютым 1945 г. пры адбіцці атакі ворага знішчыў 15
гітлераўцаў, праз некалькі дзён, знаходзячыся ў разведцы,
захапіў двух «языкоў». Неаднаразова вызначыўся ў апошніх баях на
заходнім беразе Одэра.
Узнагароджаны ордэнам Славы трох ступеняў, у мірны час
— ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі.
К. С. Куркевіч
... Сям'я Куркевічаў — Станіслаў Іванавіч, яго жонка
Кацярына Іосіфаўна і два сыны — Баляслаў 1922 года нараджэння і
сямігадовы Карл — прыехалі ў Любань з Гомельскай вобласці на пачатку
трыццатых гадоў. Звычайныя людзі — добрыя, шчырыя, прыветлівыя.
Вызначаліся хіба толькі тым, што Станіслаў Іванавіч стаў дырэктарам
Любанскай МТС. Машынна-трактарныя станцыі ў той час адыгрывалі
важную ролю ў сацыялістычнай перабудове сельскай гаспадаркі. Справы
ў МТС ішлі няблага. Пра работу механізатараў ледзь не ў кожным
нумары расказвала раённая газета. Таварыш Куркевіч лічыўся ўмелым,
ініцыятыўным арганізатарам. Карыстаўся аўтарытэтам як у кіраўніцтва
раёна, так і сярод сялян.
I раптам — як гром з яснага неба: 29 кастрычніка 1937
года Станіслава Іванавіча Куркевіча арыштавалі і асудзілі на шмат
гадоў. Без права і перапіскі.
Душа Кацярыны Іосіфаўны была паралізавана. Няўжо ён
учыніў нешта такое, што прычыніла шкоду грамадству? — думала
Кацярына
Іосіфаўна, абліваючыся слязамі. А можа ў краіне
адбыліся нейкія змены, якія не супадаюць з поглядамі і перакананнямі
старога камуніста Куркевіча? Не, не! Такога не можа быць! Не можа!
Яна добра ведае свайго мужа і палітыку партыі. Значыць — ілжывы
данос, злы паклёп.
Сыны Баляслаў і Карл былі засмучаны, разгублены, яны не
маглі даць правільную ацэнку таго, што адбылося з іх татам. Як жа іх
супакоіць, як прыдаць ім сілы, каб яны па-ранейшаму старанна
вучыліся і прыкладна паводзілі сябе, не азлобіліся?
— Нікому не верце, што ваш тата — "вораг народа", —
гаварыла Кацярына Іосіфаўна сваім сынам. — ён нічога дрэннага не
рабіў, ён — крышталёва чысты і сумленны чалавек, партыец 1917 года.
Прымаў удзел у Кастрычніцкай рэвалюцыі, ваяваў на франтах
грамадзянскай вайны супраць белякоў і контррэвалюцыянераў. А ты,
Карл, ведаеш, чаму тата даў табе такое імя? У гонар першага на свеце
камуніста Карла Маркса. Арышт вашага бацькі — трагічная памылка. Я
ўпэўнена, што яго ў хуткім часе апраўдаюць, і ён вернецца да нас. (Сапраўды,
Станіслава Іванавіча рэабілітавалі. На вялікі жаль, занадта позна).
Баляслаў і Карл, абняўшыся, уважліва слухалі сваю маму,
лавілі кожнае яе слова, а ей здавалася, што яна гаворыць
непераканаўча. Не, сыны разумелі яе, верылі ёй. I ў школе ніхто не
папракаў, ніхто не цураўся іх, не парываў дружбы з імі. I настаўнікі
адносіліся да іх так, як і да іншых вучняў, не зніжалі ацэнак.
Прайшло тры з палавінай гады. Баляслаў закончыў 9
класаў, Карл — сем. Нечакана на ўвесь свёт загрукатала навальніца
вайны. Ужо 30 чэрвеня немцы былі каля нашага раённага цэнтра.
Нязваных "гасцей" любанцы сустрэлі смяротнымі пачастункамі: у адну з
аўтамашын, у якіх ехалі фашысты, паляцелі гранаты. Некалькі салдат
адправіліся на той свет. Немцы адкрылі агонь з аўтаматаў, потым
кінуліся на пошукі "бандытаў", але іх і след прастыў. Вестка аб
дзёрзкім нападзе на гітлераўцаў імгненна абляцела ўвесь Любань.
Кацярына Іосіфаўна закалацілася ад страху, яна не знаходзіла сабе
месца...
У гэты дзень, раніцай, да Куркевічаў забег Валодзя
Лукоўскі. 3 ім Баляслаў сябраваў, яны вучыліся ў адным класе. Сябры
аб нечым пашапталіся і сказалі: "Мы пойдзем на рэчку. Купацца". А
Карл: "I я з вамі". Баляслаў — катэгарычна: "Мы пойдзем адны".
Дадому Баляслаў вярнуўся толькі надвячоркам, і быў ён
не такі, як звычайна, а сур'ёзны і маўклівы.
Кацярына Іосіфаўна асцярожна зашаптала:
— Сынок, ты выпадкова не чуў, хто гэта адважыўся на
такі безразважны ўчынак?
— Чаму безразважны, мама? — не сваім голасам, як
здалося Кацярыне Іосіфаўне, адказаў Баляслаў.
— А таму, што мог і сам загінуць, ці трапіць у рукі
немцаў.
— Дык жа не загінулі і не трапілі. Хлопцы ўсё зараней
абдумалі, спланавалі...
— А адкуль ты ведаеш, сынок? Кацярына Іосіфаўна
спахапілася: гэтае пытанне не трэба было задаваць.
Баляслаў прамаўчаў. А мама моцна абняла яго, цяжка
ўздыхнула:
— Слёзна прашу цябе і твайго сябра: будзьце асцярожнымі.
Беражыце сябе...
А фашысцкія акупанты лютавалі, наводзілі "новы парадак":
забараняецца, не дазваляецца, абавязаны, за парушэнне — смерць... Па
вуліцах Любані патрулявалі нямецкія салдаты і паліцаі — знайшліся
такія, што пажадалі служыць ворагам. "Падазроных" хапалі і вялі ў
камендатуру.
Пасёлак анямеў, затаіўся, але не скарыўся, не ўпаў на калені.
Людскія сэрцы напаўняліся гневам і нянавісцю да ворага. Пачалі
дзейнічаць падпольныя патрыятычныя трупы. Адну з іх узначальвалі
Баляслаў Куркевіч і Уладзімір Лукоўскі. У загальскіх лясах смела
заявілі пра сябе першыя партызанскія атрады. I першую буйную баявую
аперацыю яны правялі ў ноч з 6 на 7 лістапада: разграмілі
нямецка-паліцэйскі гарнізон у гарадскім пасёлку Любань. Так была
адзначана 24-я гадавіна Вялікага Кастрычніка.
Патрыятычная група Куркевіча і Лукоўскага атрымала
загад: адкрытых актаў больш не здзяйсняць, а займацца разведкай,
распаўсюджваць партызанскія лістоўкі і інш. Але, як асцярожна не "працавалі"
падпольшчыкі, немцы высачылі іх. А можа — хто данёс? Гэтага ніхто не
ведае. 23 ліпеня 1942 года Баляслава Куркевіча і Уладзіміра
Лукоўскага фашысты арыштавалі.
Пасля допыту і катавання расстралялі ў касцюкоўскім
лесе. Цяпер яны ляжаць пад адной над магільнай плітой у мемарыяльным
скверы ў Любані.
Кацярына Іосіфаўна ведала, што вораг не пакіне яе і
сына ў спакоі, і яны пайшлі ў лес. Іх прыняў у сваю баявую сям'ю
партызанскі атрад імя Громава брыгады імя Чкалава, якая дзейнічала ў
Любанскім, Слуцкім, Старадарожскім і Старобінскім раёнах. Карл хутка
асвоіўся ў новым асяроддзі і стаў паўнацэнным байцом. Разам з усімі
выконваў баявыя заданні: хадзіў на чыгунку падрываць рэйкі,
удзельнічаў у разгроме варожых гарнізонаў, разносіў па вёсках
лістоўкі і газеты. Мама даглядала раненых, працавала на кухні.
Летам 1944 года Чырвоная Армія пачала вялікае
пераможнае наступленне ў Беларусі. Пасля вызвалення рэспублікі ад
нямецка-фашысцкіх захопнікаў многія партызаны былі прызваны ў
дзеючую армію. Карл Куркевіч стаў байцом-пехацінцам 515 палка 134
стралковай дывізіі. Пра тое, як ён абараняў у баях Радзіму, помсціў
фашыстам за расстреляных брата Баляслава і яго сябра Валодзю
Лукоўскага, сведчаць урадавыя ўзнагароды — ордэны Славы ўсіх трох
ступеняў. Цэнтральны архіў Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі
(былы Центральны архіў Міністэрства абароны СССР) прыслаў копіі
ўзнагародных лістоў на яфрэйтара Куркевіча Карла Станіслававіча.
Вось ў перакладзе на беларускую мову кароткае апісанне яго баявых
подзвігаў.
"Мужнасць і адвагу праявіў аўтаматчык яфрэйтар К.
Куркевіч пры ўзяцці гарадоў Познань і Франкфурт-на-Одэры. Тут ішлі
жорсткія баі. У прадмесці Познані рух падраздзялення затрымліваў
нямецкі снайпер. Куркевіч здолеў выявіць, непрыкметна дабрацца да
яго і знішчыць. 4 лютага 1945 года на подступах да
Франкфурта-на-Одэры праціўнік імкнуўся спыніць наступленне 515
палка. Пра адбіцці контратак асабліва вызначыўся тав. Куркевіч — ён
агнём свайго аўтамата знішчыў паўтара дзесятка фашыстаў.
Прадстаўляецца да ўрадавай узнагароды — ордэна Славы 3-й ступені.
Камандзір палка падпалкоўнік Панамарчук".
Камандзір 134 стралковай дывізіі генерал-маёр Сцепін
загадам № 30 ад 20 лютага 1945 года ўзнагародзіў яфрэйтара К.С.
Куркевіча ордэнам Славы 3-й ступені.
Баі за горад Франкфурт-на-Одэры працягваліся. I заўсёды адважна
дзейнічаў яфрэйтар Куркевіч. У ноч з 25 на 26 лютага трупе
аўтаматчыкаў было даручана ўзяць "языка". Куркевіч імкліва
пераадолеў нейтральную зону, уварваўся ў падвал дома, знішчыў двух
гітлераўцаў і двух узяў у палон.
За гэты подзвіг камандзір палка прадставіў яго да
узнагароды ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені. Але камандзір дывізіі
генерал-маёр Сценін і камандзір 61 стралковага корпуса
генерал-лейтэнант Грыгор'еўскі зрабілі іншае заключэнне: дастойны
ордэна Славы 2-й ступені. I гэтая ўрадавая ўзнагарода была ўручана
Карлу Куркевічу па загаду № 63 камандуючага 69-й арміі
генерал-палкоўніка В. Калпакчы і члена Ваеннага Савета арміі
генерал-маёра Шчалакоўскага ад 9 сакавіка 1945 года.
Пасля ўзяцця Берліна камандзір 515 стралковага
брандэнбургскага палка напісаў трэцяе прадстаўленне да ўрадавай
узнагароды яфрэйтара Куркевіча.
"Яфрэйтар Куркевіч Карл Станіслававіч — удзельнік
фарсіравання р.Віслы ў чэрвені 1944 года і баёў на плацдарме, у
прарыве нямецкай абароны ў студзені 1945 года - праяўляў адвагу ў
час наступления савецкіх войскаў на заходнім беразе р.Одэр і штурму
германскай сталіцы. 19 красавіка на подступах да Берліна 515 полк
авалодаў вышынёй 62,0. Адбіваючы контратаку немцаў, т. Куркевіч
біўся да апошняга патрона, знішчыў 18 фашысцкіх салдат. А ў баі каля
населенага пункта Дэберын, 20 красавіка, ён знішчыў 13 гітлераўцаў і
двух узяў у палон.
За доблесць і мужнасць у баях за Радзіму т. Куркевіч
прадстаўляецца да ўзнагароджання ордэнам Славы 1-й ступені".
Гэта прадстаўленне падтрымалі камандзір 134 стралковай
Берлінскай Чырвонасцяжнай ордэна Суворава дывізіі Герой Савецкага
Саюза гвардыі генерал-маёр Сценін, камандзір 61 стралковага корпуса
Ге¬рой Савецкага Саюза генерал-лейтэнант Грыгор'еўскі, камандзір 69
арміі генерал-палкоўнік Калпакчы, член Ваеннага Савета арміі гвардыі
генерал-маёр Шчалакоўскі.
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 15 мая 1946
года Куркевіч Карл Станіслававіч узнагароджаны ордэнам Славы 1-й
ступені.
Вайна для Куркевіча не закончылася ў Берліне: 134
стралковая дывізія была "перакінута" на Далёкі Усход. Удзельнічала ў
ваеннай аперацыі супраць мілітарысцкай Японіі. Савецкая Армія хутка
і ўшчэнт разбіла Квантунскую армію.
У 1950 годзе Карл Станіслававіч Куркевіч
дэмабілізаваўся і вярнуўся ў Любань, да мамы. Радаснай і адначасова
журботнай была гэтая сустрэча: мама заплакала, калі яны ўспомнілі
Баляслава і бацьку. Неўзабаве Карл ажаніўся на медсястры Любе
Баравой, і яны ўтраіх паехалі ў Рыгу на пастаяннае месца жыхарства.
Там жылі іх сваякі.
Да выхаду на пенсію Карл Станіслававіч працаваў на
тэкстыльнай фабрыцы — начальнікам цэха галаўнога прадпрыемства. I як
працаваў! Яго ўзнагародзілі ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі.
Выгадаваў двух сыноў — Ігара і Алега. Такіх жа, як сам, — працавітых,
сумленных і шчырых.
У сямейным архіве Куркевічаў захоўваецца шмат рэліквій:
дакументаў, пасведчанняў, віншаванняў, пахвальных лістоў,
паведамленняў, успамінаў, пісьмаў... Па іх можна ўявіць праўдзівую
карціну жыцця гэ¬тай незвычайнай сям'і. Бадай самымі важнымі
з'яўляюцца пасведчанні аб узнагароджанні Карла Станіслававіча
ордзнамі і медалямі.
17 чэрвеня 1959 года Кацярына Іосіфаўна атрымала
даведку з Вярхоўнага Суда БССР:
"Справа па абвінавачванню Куркевіча Станіслава
Іванавіча, 1895 года нараджэння, перагледжана Вярхоўным Судом БССР
29 мая 1959 года. Прыгавор адменены па прычыне адсутнасці злачынства".
Атрымала Кацярына Іосіфаўна і паведамленне з Мінскага
абласнога камітэта Кампартыі БССР:
"Паведамляем, што ваш муж Куркевіч Станіслаў Іванавіч, член КПСС з
1917 года, партыйны білет № 0870373, рашзннем бюро Мінскага абкама
КПБ ад 21 верасня 1959 года рэабілітаваны ў партыйных адносінах
пасмяротна".
Паведамленні з Вярхоўнага Суда і абкома партыі, магчыма,
ачысцілі ад змрочных думак душу Кацярыны Іосіфаўны. Але ж яна і сама
была цвёрда ўпэўнена, што муж невінаваты, што ён лічыў сябе
камуністам і ў зняволенні. I яшчэ: рэабілітавалі яго занадта позна,
і ён ніколі пра гэта не даведаецца. Станіслаў Іванавіч памёр у турме
— 11 жніўня 1943 года.
Як каштоўная рэліквія ў архіве Куркевічаў захоўваецца
пісьмо Героя Сацыялістычнай Працы, лаўрэата шасці Дзяржаўных
літаратурных прэмій СССР, славутага пісьменніка Канстанціна Сіманава.
У 1974 годзе ён пісаў Карлу Куркевічу: "Дарагі Карл Станіслававіч! У
Маскве на Цэнтральнай студыі дакументальных фільмаў плануюць
выпусціць да 30-й гадавіны Вялікай Айчыннай вайны аб'ёмны
дакументальны фільм пра радавога савецкага салдата. Салдата, які
вынес усю гэтую вайну на сваіх плячах, адступаючы з баямі ад граніц
да Масквы і Сталінграда, а потым гнаў фашыстаў да Берліна. Хочуць
паказаць у гэтым фільме і гераізм салдата, і яго воінскую працу, і
яго жыццё на вайне, — наогул расказачь усё як яно было.
Мне прапанавана быць аўтарам гэтага фільма, і я з
ахвотай узяўся за работу, разумеючы, вядома, што для таго, каб яе
ажыццявіць, патрэбна дапамога вельмі многіх людзей, удзельнікаў
вайны, дапамога былых салдат— франтавікоў. Таму я звяртаюся да вас,
Карл Станіслававіч, з просьбай адказаць, калі знойдзеце час, як
можна падрабязней, на мае пытанні.
3 павагай Канстанцін Сіманаў".
Пытанні былі на асобных лістах. Але Карл Станіслававіч
не стаў пісаць адказы, а адразу ж сам паехаў у Маскву, да Сіманава.
Радавы салдат, поўны кавалер ордэна Славы і вялікі пісьменнік
прагаварылі цэлы дзень. Пры гэтым прысутнічаў і кінааператар.
Фільм атрымаў простую, але ёмістую, баявую назву — "Ішоў
салдат". Тады ж прагучала і разляцелася па краіне песня "Ішоў салдат".
Полем,
вдоль берега крутого,
Мимо хат,
В серой шинели рядового
Шел солдат.
Шел солдат, преград не
зная,
Шел солдат, друзей теряя.
Часто бывало
Шел без привала,
Шел вперед солдат.
Канстанціна Сіманава ўжо няма — ён памёр у 1979 годзе.
Яго прах, па завяшчанню, развеяны над Буйніцкім полем, на якім амаль
цэлы месяц вялі баі з фашыстамі савецкія салдаты і магіляўчане.
Сведкам і ўдзельнікам гэтых баёў быў і ваенны карэспандэнт з Масквы
Сіманаў. Няма ўжо і Карла Станіслававіча Куркевіча — у 2002 годзе ён
"у сваю дывізію пайшоў". Але яны будуць жыць вечна: Сіманаў — як
вялікі пісьменнік, Карл Куркевіч — як герой Вялікай Айчыннай вайны.
I. МУРАВЕЙКА.
Да зместу |
|
