|
|
ІІІ
У той час, калі мы дабіраліся да Чэрвеня,
вялікая колькасць людзей паабапал шашы падавалася ў бок Магілёва, а
на Мінск пяшком і на машынах спяшаліся вайсковыя. Байцы і камандзіры
мелі рашучы і ўсхваляваны выгляд, грамадзянскае ж насельніцтва было
хмурае і маўклівае. Людзі час ад часу з болем у душы паглядвалі на
Мінск і маўкліва ішлі далей. Ды і мы аж да Чэрвеня часта азіраліся ў
бок палаючай сталіцы.
У раённым цэнтры нас сустрэў друті сакратар райкома тав. Чэскі і
правёў ва ўмоўленае месца ў бліжэйшым лесе. Там ужо былі
супрацоўнікі райкома і некаторыя работнікі абкома партыі.
Прайшоўся я па гэтым лесе, паглядзеў, а потым і кажу
сваім:
—Не кепскае месца для работы падпольнага абкома.
Давайце тут усталёўвацца ды прадаўжаць нашы справы.
Надыходзіў новы перыяд партыйнай работы. Акрамя
далейшай эвакуацыі насельніцтва і маёмасці трэба было ўжо сур'ёзна
думаць аб арганізацыі актыўнага супраціўлення ў тыле ворага, аб
разгортванні падпольнай работы і партызанскай барацьбы. Рад нашых
раёнаў —Дзяржынскі, Заслаўскі, Мінскі, Рудзенскі— ужо знаходзіўся
пад акупацыяй, і раённыя партыйныя арганізацыі аказаліся ў вельмі
складаных умовах. Па тых вестках, якія мы атрымлівалі ад
упаўнаважаных абкома і сувязных з гэтых раёнаў, нам было вядома, што
акупанты пры ўваходзе ў нашы гарады і вескі рабавалі і знішчалі шмат
людзей. Усе гэтыя фашысцкія зверствы былі накіраваны на тое, каб
запалохаць насельніцтва, аслабіць барацьбу нашага народа. Бюро
абкома абмеркавала гэтае пытанне і звярнулася з адозвай да ўсіх
жыхароў сёл і гарадоў — не схіляць галоў, не ўпадаць у роспач, а
весці рашучую барацьбу з крыважэрнымі акупантамі.
Асобныя абласныя работнікі, якіх меркавалася пакінуць
для работы ў падполлі, у прыватнасці Свінцоў і Бастун, не былі
задаволены месцам, выбраным намі для Мінскага абкома. Свінцоў глянуў
на мяне не зусім даверліва і абыякава заўважыў:
— Што гэта за лес, тут і зайцу няма дзе схавацца!
— Дык мы ж не зайцы,— іранічна сказаў Варвашэня,— нам
хавацца тут надта і не трэба: сёння ў адным месцы, заўтра ў другім.
— Абыдуць,— сказаў Свінцоў,— тады паспрабуй выбрацца ў
наш тыл.
— А нашто выбірацца?— спакойна прамовіў Бельскі.—
Будзем змагацца ў тыле ворага.
Свінцоў уздрыгнуў і палахліва заморгаў вачыма.
Напэўна, мы засталіся б на Чэрвеньшчыне, але неўзабаве
прыйшло распараджэнне ЦК КП(б)Б: абкому і аблвыканкому перамяніць
месца дыслакацыі, а сакратарам абкома тэрмінова выехаць у раён
Магілёва. Трэба было неадкладна прабірацца, хоць гэта было нялёгка.
Удзень варожыя самалёты віселі над Магілёўскім шасэ, а ўночы цяжка
было праехаць без фар: па шасэ бясконца рухаліся вайсковыя злучэнні.
Па дарозе ў напрамку Магілёва мне выпадкова ўдалося
сустрэць сваю сям'ю.
Варожыя самалёты амаль бесперапынна бамбілі шасэ, па
якому ішлі машыны. Мы звярнулі на хвіліну ў лясок. Пакуль шафёры
падлівалі ваду ў радыятары, а мы наспех уладкоўвалі свае пажыткі, ля
машын сабралася ладная група мужчын. Былі тут маладыя, прызыўнога
ўзросту, былі і пажылыя, якія ў армію ўжо не падыходзілі.
— Ці вы часам не з ваенкамата?— спытаў адзін з іх у
Бельскага, які быў у вайсковай форме, хоць і без знакаў адрознення.
— Не,— адказаў Бельскі,— мы з абкома партыі.
— А ці не ведаеце, дзе знайсці ваенкамат? — пытаўся
далей чалавек.— 3 заходняй вобласці ідзём, у сваім раёне не паспелі
стаць на прызыў.
— А якога вы раёна?
— Нясвіжскага. Хацелася б стаць вайскавікамі, ды з
гэтай фашысцкай поганню паваяваць.
— Дык жа вы ўжо не тых гадоў,— сказаў Бельскі,— вас у
армію не возьмуць.
Чалавек сапраўды меў ужо год пад пяцьдзесят, але,
пачуўшы ад Бельскага такія словы, ён не на жарты пакрыўдзіўся і
пачаў энергічна даказваць, што яшчэ можа служыць.
— А калі я добраахвотнікам хачу запісацца? — прыняўшы
бравую паставу і выпнуўшы грудзі, даводзіў чалавек.— Чаму мяне не
возьмуць? Хіба мяне абучаць трэба: раз, два, тры? Абучаны ў
імперыялістычную і грамадзянскую... Зброю ў рукі— і марш! А нашу
рускую трохлінейную я добра ведаю. Калісьці мяне лічылі снайперам...
-
— Такіх возьмуць,— падтрымалі чалавека з групы.—
От мы таксама ў гадах, але ў сіле яшчэ.
Мужчыны тым часам усё падыходзілі і падыходзілі.
— Пакажыце вашы дакументы,— папрасіў Бельскі ў
чалавека, які першым загаварыў з ім.
Потым Іосіф Аляксандравіч напісаў адрас аднаго з
бліжэйшых ваенкаматаў і падаў лісток чалавеку. Той сардэчна
падзякаваў і рушыў па ўказанаму напрамку. За ім пайшла амаль цэлая
калона.
Прыехаўшы ў раён Магілёва, я надоўга развітаўся
са сваёй сям'ёй. Каму не вядомы гэтыя цяжкія хвіліны, хто іх не
перажыў у часе вайны?
У Магілёве ішла дзейсная падрыхтоўка да рашучага адпору
ворагу. Горад увачавідкі абрастаў шматлікімі абароннымі збудаваннямі
і ператвараўся ў крэпасць. Адбывалася перагрупоўка вайсковых часцей,
фарміравалася народнае апалчэнне. Маршал Савецкага Саюза Клімент
Яфрэмавіч Варашылаў, выконваючы даручэнне Цэнтральнага Камітэта
партыі, арганізоўваў барацьбу на фронце. Стрымліваючы і знясільваючы
гітлераўскія войскі, нашы часці пад кіраўніцтвам Клімента Яфрэмавіча
наносілі ворагу моцныя контрудары. Жорсткія баі ішлі днём і ноччу.
Нямецкія захопнікі, якія ўварваліся ў Жлобін і Рагачоў, былі выбіты
адтуль і адкінуты на захад.
Тут жа, у Магілёве, дзейнічаў Цэнтральны Камітэт
Камуністычнай партыі бальшавікоў Беларусі, які пры непасрэдным
удзеле таварыша Варашылава праводзіў фарміраванне і інструктаж
партызанскіх і дыверсійных груп для адпраўкі ў тыл ворага.
Падбіраліся арганізатары партызанскага руху.
Мінскаму абкому было загадана выехаць у раён Беразіно,
а мяне накіравалі ў Быхаў са спецыяльным заданнем.
Тут мне давялося сустрэцца з групай работнікаў ЦК ВКП(б),
якую ўзначальваў адказны арганізатар арганізацыйнага аддзела ЦК
Байкачоў Грыгорый Мяфодзьевіч. У свой час ён працаваў рэдактарам
газеты «Советская Белоруссия», быў сакратаром ЦК КП(б)Б па кадрах. 3
ім прыехала яшчэ некалькі адказных работнікаў ЦК, у тым ліку Ігаеў
Сямён Сцяпанавіч, які раней таксама працаваў у нашай рэспубліцы
сакратаром абкома партыі.
Па даручэнню ЦК ВКП(б) яны яшчэ 25 чэрвеня ў Магілёве
дакладна расказалі кіруючым работнікам ЦК КП(б)Б і Саўнаркома
Беларусі аб дырэктывах і практычных парадах ЦК ВКП(б), якія былі
звязаны з перабудовай работы на ваенны лад і з арганізацыяй
партыйнага падполля і партызанскага руху.
Пасля гэтай сустрэчы яны тут жа паехалі ў
прыфрантавыя раёны рэспублікі для дапамогі мясцовым партыйным
органам у ажыццяўленні дырэктыў ЦК.
Сустрэча з Байкачовым, якога я ведаў з юнацкіх
год і па сумеснай рабоце на Гомельшчыне і ў Мінску, яго дэталёвы
расказ аб рэкамендацыях ЦК у той грозны і цяжкі час былі вельмі
карыснымі ў нашых дзеяннях аж да ўстанаўлення рэгулярнай сувязі
падпольнага абкома з Масквой.
У Беразіно я прыбыў амаль што на тыдзень пазней, чым
туды прыехаў абком партыі. Тут ужо ішлі баі, нашы часці самаахвярна
стрымлівалі ворага. Непахісна стаялі атрады з работнікаў МДБ.
Камандаваў гэтымі атрадамі таварыш Васілеўскі Арцём Яўгенавіч —
начальнік Мінскагй абласнога кіраўніцтва МДБ. Таварыш Багданаў
узначальваў баявую групу пагранічнікаў. Тут жа былі нашы
артылерыйскія і танкавыя часці. Гэтыя баявыя групы цаною вялікіх
ахвяр затрымалі ворага на Бярэзіне і такім чынам далі магчымасць
асноўным нашым сілам пераправіцца цераз раку.
Я не адразу знайшоў сваіх мінчан. Акрамя сакратароў
абкома і работнікаў апарату тут ужо былі многія служачыя
аблвыканкома і іншых арганізацый. Мы ўключыліся ў звычайную
вайсковую работу: будавалі ўмацаванні, арганізоўвалі самаабарону,
забяспечвалі войскі транспартам, боепрыпасамі, прадуктамі.
Раніца трэцяга ліпеня застанецца ў маёй памяці на ўсё
жыццё. Нашы часці перапраўляліся цераз раку і на левым беразе
паспешна будавалі абарону. Варожая авіяцыя раз-пораз налятала на
пераправы. На зямлі, здавалася, жывога месца не было. Усё навакол
гудзела, траслося ад моцных выбухаў.
I вось у гэты час у гарадскім пасёлку Беразіно з
прабітага куляй рупара, што вісеў на тэлефонным слупе, пачуўся голас.
I кожны, хто ў гэты час быў недалёка, прыціх. Голас быў усім знаёмы,
гаварыў Сталін. Але як магло загаварыць радыё? Мясцовых людзей як
быццам нідзе ўжо не відаць, а каму-небудзь з байцоў наўрад ці
дазвалялі ўмовы наладзіць апаратуру радыёвузла. Аднак жа вось нечая
руплівая рука зрабіла гэта. Чалавек, напэўна, жыццём сваім рызыкаваў.
У пасёлку не было таго месца, дзе б не разрываліся варожыя бомбы і
снарады. Радыёвузел быў на галоўнай вуліцы, тут снарады клаліся
адзін каля аднаго. Чалавек, напэўна, не звяртаў увагі на выбухі, на
прыбліжэнне ворага. Яму хацелася, каб тут, на гэтым адказнейшым
участку фронту, хоць на хвіліну, хоць на момант пачуць голас з
Масквы. Душой і сэрцам чалавек адчуваў, што будзе азначаць гэты
голас для нашых воінаў, для ўсіх, хто тут быў.
Паступова каля рупара пачалі збірацца людзі. Тут былі і
ваенныя і цывільныя. Падыходзілі, паспешна лажыліся дзе-небудзь пад
дрэвам, каля сцяны будынка і, зняўшы шапкі, старанна ўслухоўваліся.
Людзі прагна лавілі кожнае слова. Нішто на свеце не магло заглушыць
гэтых слоў. Над галовамі час ад часу раўлі бамбардзіроўшчыкі,
знішчальнікі, пікіруючы на пераправу. На беразе ракі і ў вадзе часта
разрываліся снарады, падымаючы цёмныя слупы жвіру і вады. Аднак
людзі чулі толькі словы з рупара, ніхто, здавалася, не звяртаў увагі
на смертаносны грукат.
Праз некалькі хвілін немцам удалося пашкодзіць асноўную
пераправу, але нашы часці былі ўжо на тым беразе. Я прылёг на адным
узмежку, зарослым густым мурагом. Над галавой пасвіствалі кулі —
вораг быў зусім надалёка. Я не мог пакінуць гэтага месца, пакуль з
рупара даносіўся знаёмы голас.
Праз хвіліну падпоўз крыху бліжэй да рупара і
сустрэўся вачыма з не знаёмым мне хударлявым чалавекам.
Ён пранікнёна паглядзеў на мяне і прадаўжаў слухаць,
прыўзняўшы галаву. Відаць было, што чалавек крыху недачуваў і таму
напружваў слых, каб не прапусціць ніводнага слова. Вочы яго
свяціліся нястрымнай рашучасцю, увесь ён, здавалася, быў прасякнуты
толькі ўвагай, толькі душэўным жаданнем пачуць і дасканала разабраць
усё тое, аб чым гаварыў Галоўнакамандуючы.
Справа і злева ад нас імкліва перабягалі байцы
апошняй заставы. Яны з разгону прыпадалі да зямлі, дзе-небудзь у
разору ці ў густую зеляніну даўно не поланай гародніны, перадыхалі
нейкую хвіліну і падаваліся бліжэй да ракі.
— Танкі нямецкія,— раптам сказаў адзін стралок,
прылёгшы побач з намі.— Трэба хутчэй перапраўляцца.
Яго словы чамусьці не выклікалі страху ні ў мяне, ні ў майго суседа.
Толькі ўсведамленне суровай неабходнасці прымусіла нас успрыняць
паведамленне байца як сігнал. Заставалася, мусіць, апошняя хвіліна,
трэба было спяшацца.
— Усе сілы народа на разгром ворага! — пачуліся словы з
рупара.
Услед за байцом мы наблізіліся да ўзбярэжнага лазняку.
Баец ужо намерваўся кідацца ўплаў.
— Пойдзем са мною! — тонам загаду сказаў чалавек
і паглядзеў спачатку на байца, а потым на мяне.—
Няма чаго лезці ў ваду з вінтоўкаю ды з патронамі, тут у мяне недзе
чоўнік павінен быць. Праўда, як для спакойнага часу, то ён на аднаго
чалавека разлічан, але ж як цяпер, то пераедзеце і ўдвух.
Пераправіцеся, наша рака добрая і ласкавая для сваіх людзей.
— А вы хіба не з намі?— здзіўлена спытаў баец.
— Я-то, вядома, з вамі,— гаркавата ўсміхнуўшыся,
сказаў чалавек,— але пакуль што застануся тут. Застануся, пагляджу
на яго, праклятага, пацікую, наколькі ён абнаглеў з васемнаццатага
года ды якой велічыні дубіна цяпер патрэбна на яго.
Я моцна паціснуў руку свайму выпадковаму суседу і
на развітанне сказаў:
— Паверце гэтаму слову: мы таксама далёка не
пойдзем адсюль, мы будзем з вамі!
да зместу |
|
