|
|
Чыстая вадзіца з жывой крыніцы
(Да 85-годдзя паэта)
Цяпер, дый і раней, сярод гараджан часам заходзяць
дыскусіі наконт таго, дзе лепей жыць — у горадзе ці ўсё ж у вёсцы.
Цікава, што ў час гэтых гутарак ледзь ці не ўсе кулакамі б'юць сябе
ў грудзі, пераконваючы, якая гэта радасць пастаянна знаходзіцца на
ўлонні прыроды, адчуваючы сапраўдную повязь з зямлёй. Толькі
чамусьці часта далей прызнанняў у любові справа не ідзе. Праўда,
многія маюць дачы, але каб пераехаць на пастаяннае жыхарства ў вёску
ці ў які-небудзь невялікі гарадок... Разумнікаў не надта шмат
знаходзіцца, бо адна справа — заяўляць пра нейкі свой намер, і зусім
іншая — ажыццявіць гэта на практыцы. Усё ж у гарадскіх кватэрах
цяплей і ўтульней, няма патрэбы пастаянна клапаціцца пра гаспадарку.
Адным словам, ёсць, як кажуць, і хлеб, і да хлеба.
Гэтак сама не вельмі спяшаюцца вяртацца туды, дзе сена
пахне не на асфальце, а ў пракосах, і пісьменнікі, хоць сярод іх
таксама рэдка знойдзеш таго, хто б не жаліўся, як яму самотліва і
няўтульна ў горадзе. Толькі нямногія, хто сапраўды любіць быць
бліжэй да прыроды, ніколі не рваліся ў вялікія гарады. 3 ліку іх і
Іван Муравейка, які ў аўтабіяграфіі «Любоў і боль», напісанай яшчэ ў
1964 годзе, прызнаваўся: «Відаць, я на ўсё жыццё прапісаў сваё сэрца
ў Любані». 3 таго часу, як вядома, мінула шмат зім і вёснаў, але
Іван Андрэевіч не здрадзіў прывязанасці да зямлі маленства.
А родам ён з вёскі Таль, што на Любаншчыне. Змалку
праявіў цікавасць да творчасці. Калі вучыўся ў сямігодцы, паводле
яго прызнання, «нядрэнна маляваў, удзельнічаў у раённых аглядах
творчасці юных мастакоў». 3 аўтабіяграфіі даведваемся і пра тое, што
I. Муравейка маляваў ... пейзажы і партрэты. Нават самога сябе не
збаяўся аднойчы намаляваць». Як быццам, і няблага атрымалася: «Усе
казалі, што «выліты».
Уражаныя майстэрствам свайго земляка, не заўважалі таго, што ведаў
ён сам: «А я толькі ўсміхаўся: няўжо ніхто не бачыць, што нос на
партрэце без гарбінкі».
Любоў да малявання прывяла I. Муравейку пасля сямігодкі
ў Віцебск, у мастацкі тэхнікум. Але на ўступных экзаменах не
пашанцавала, таму давялося вярнуцца дамоў. Вучобу прадоўжыў у
Любанскай сярэдняй школе. Вучнёўскія гады — гэта ўжо жаданне не
толькі маляваць, а і пісаць. Першымі ўласнымі «творамі» былі
маленькія нататкі аб школьным жыцці, якія рэгулярна дасылаў у газету
«Піянер Беларусі» і якія часцяком друкаваліся за подпісам «Дзяткор
Янка Муравейка». А потым, у 1936 годзе, калі ўжо хадзіў у сёмы клас,
на чацвёртай старонцы «Піянера Беларусі» аднойчы ўбачыў свой верш «Зіма»:
Мільёны сняжынак
На землю сплылі, —
Пакрылі даліны,
Лугі і палі.
Пакрылі азёры
I пушчы пакрылі,
Раўніны і горы —
Усё пабялілі.
Нават з вышыні сённяшняга дня відавочна, што напісана
прыстойна, а як для юнага ўзросту — тым больш. Адбылося гэта не
толькі таму, што I. Муравейка меў задаткі таленту. Будучы вучнем,
яму пашчасціла напаткаць чалавека, які не застаўся безуважным да
першых спроб пяра свайго выхаванца: «А прывіў любоў да роднага
слова, густ да літаратуры наш настаўнік Мікалай Паўлавіч Лобан.
Толькі шмат пазней — у 1954 годзе, калі на вочы трапіла яго аповесць
«Іркуцянка», я зразумеў, чаму менавіта ён так добра ўмее сеяць у
дзіцячых сэрцах зярняткі любові да прыгожага, мастацкага». Іван
Андрэевіч сведчыць: «Мне ўвогуле пашанцавала на сустрэчы з добрымі і
таленавітымі літаратарамі».
Але сустрэчы гэтыя адбыліся пазней. Скончыўшы ў 1939
годзе Любанскую сярэднюю школу, I. Муравейка паступіў у Мінскі
камуністычны інстытут журналістыкі імя С. М. Кірава. Праўда, вучыцца
доўга не давялося. Праз тры месяцы прызвалі ў армію. I падумаць не
мог, што не здыме шыняля ажно сем з паловай год: звольніўся ў запас
толькі ў маі 1947 года.
Вярнуўся да мірнага жыцця, перажыўшы страшную вайну,
атрымаўшы баявое хрышчэнне ў ліпені 1941 года, «недзе напаўдарозе
між Смаленскам і Віцебскам». А пад Ельняй быў цяжка паранены.
Лячыўся ў ваенным шпіталі ў Алтайскім краі, скончыўшы ваеннае
вучылішча: «I вось я, малодшы лейтэнант-мінамётчык, зноў на фронце...
Камандаваў мінамётным узводам, некаторы час быў камсоргам палка, а з
лістапада 1944 года — літсупрацоўнікам дывізіённай газеты, потым —
карэспандэнтам армейскай газеты». Не толькі газетныя матэрыялы пісаў,
а і вершы. Зразумела, па-руску. Аднак і сам быў пра іх невысокай
думкі, хоць падчас наведвання адной са стралковых рот — «на
Віслінскім плацдарме было гэта», даведаўся ад немаладога ўжо салдата,
што той, пасылаючы ліст свайму малалетняму сыну, перапісаў і верш
«Каска», што неяк напаткаў у газеце. Тэкст твора ўзнавіў па памяці.
Не здагадваўся той салдат, што размаўляе з самім аўтарам. Даведацца
пра такую ўвагу да сваёй творчасці I. Муравейку, безумоўна было
вельмі прыемна.
Сапраўднае прызнанне ён, аднак, знайшоў у дзіцячай літаратуры,
хоць і выдаў у 1955 годзе «дарослую» кнігу «Песні над палямі».
Праўда, у ёй былі змешчаны і з дзесятак вершаў для дзяцей. А прыйшоў
I.Муравейка ў дзіцячую літаратуру ў чымсьці выпадкова. У рэшце рэшт
так сталася і з некаторымі іншымі пісьменнікамі, якіх пісаць для
маленькіх падштурхнулі ўласныя дзеці.
Слова самому Івану Андрэевічу: «Мая маленькая
шасцігадовая дачушка Света... як і ўсе дзеці яе ўзросту, любіла «нешта»
крэмзаць алоўкамі. Паказала неяк мне шматок паперы і кажа:
— Во які наш дом высокі, ледзь хапіла мне ліста.
Мяне як маланкай паласнула: два зусім гатовыя радкі для
верша. I якія радкі! Па-дзіцячы наіўныя і вобразныя. Я выхапіў з яе
рук лісток і напісаў на ім: «Наш дом».
Так і з'явіўся першы верш I. Муравейкі для дзяцей:
Як наш дом я малявала,
Дык алоўкі ўсе спісала.
Паглядзіце — вокнаў колькі.
Іх, напэўна, болей ста.
Ён у нас такі высокі —
Ледзь хапіла мне ліста.
Нечакана прыйшло сапраўднае творчае ўзрушэнне: назаўтра
напісаў другі дзіцячы верш — «Начное сонейка», потым трэці — «Дзе
растуць абаранкі». Пакрысе і на кніжку для маленькіх сабралася
твораў: пад назвай «Ручаінкі», яна выйшла ў 1956 годзе. За ёю
з'явілася наступная «Вось якія мы» (1958). Так прыйшоў у беларускую
літаратуру яшчэ адзін цікавы паэт.
Нават па назвах кніг I. Муравейкі добра відаць,
наколькі аўтар іх жыве светам маленства. Акрамя згаданых, гэта «Пра
работу і ляноту», «Дружная сямейка», «Сняжынкі-смяшынкі», «Сем
колераў вясёлкі», «Мы таксама падрасцём», «Няхай сонца незаходзіць»,
«Я прыдумаў казку» і іншыя. У творах I. Муравейкі настолькі ўсё
шчыра, непасрэдна, што ажываюць рэаліі, блізкія і знаёмыя хлопчыкам
і дзяўчынкам. Ён пад дзяцей не падстройваецца, а размаўляе як з
роўнымі. А ўсё гэта ідзе ад добрага ведання жыцця, вялікай
назіральнасці. Не ў апошнюю чаргу таму, што І.Муравейка ніколі не
належаў да кабінетных літаратараў.
Працуючы ў рэдакцыі любанскай раённай газеты «Будаўнік
камунізму» (давялося быць і адказным сакратаром, намеснікам
галоўнага рэдактара), ён шмат ездзіў па Любаншчыне. Вядома,
даводзілася нямала пісаць і таго, што ў мастацкія творы не
ўкладвалася, але гэта таксама была школа жыцця і творчасці, якая,
няхай і апасродкавана, шмат у чым дапамагала і мастакоўскаму
станаўленню яго як дзіцячага пісьменніка. Нямала дала і вучоба ў
1962 —1964 гадах на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве.
Асобнае месца ў творчай біяграфіі І.Муравейкі займае
кніга «Прынёс з вайны». Яна адметная тым, што пад адной вокладкай
паяднаны паэзія і проза. Але пераважаюць франтавыя запісы,
апавяданні. Задуму яе Іван Авдрэевіч вызначыў як «аповед пра «сваю»
вайну». А гэта вайна, убачаная з пярэдняга краю, уласна перажытая і
выпакутаваная. Падзеі, якія ўзнаўляе пісьменнік уражваюць і
запамінаюцца. Людзі, пра якіх раказвае, вартыя таго, каб пра іх
больш ведалі, памяталі, выхаваўчае значэнне гэтых твораў вялікае.
Цікавым атрымаўся літаратурны герой дзед Перапечка, у якім, канешне
ж, узгадваецца і сам аўтар. Дарэчы, ён «перайшоў» і ў кнігу I.
Муравейкі «Куды ні пойдзеш — цуд знойдзеш». Дый як можна было з ім
развітацца, калі атрымаўся па-сапраўднаму народны характар.
«Вадзіца з крыніцы» — так называецца новая кніга Івана
Андрэевіча, якая нядаўна пабачыла свет у выдавецтве «Мастацкая
літаратура». Майстра змясціў у ёй творы розных жанраў: вершы, казкі,
загадкі, што прадстаўлены ў трох раздзелах «Каляровы водар» «Гэта
вам не жартачкі!», «Званочкі ў блакіце». Атрымалася яшчэ адно
падарожжа ў непаўторны свет маленства, дзе так шмат дабра, чысціні,
сонечнасці, а ўсё наваколле паўстае прывабным і жаданым. I.
Муравейка апявае прыгажосць роднай прыроды, любоў да якой сам пранёс
праз усё сваё доўгае жыццё, шчыра і пранікнёна піша пра Беларусь, з
захапленнем і замілаваннем расказвае пра сённяшніх хлопчыкаў і
дзяўчынак, якіх з поўным на тое правам можа назваць сваім ўнукамі.
Яны ж, як і сам пісьменнік, жывуць на зямлі якую нельга не любіць. У
сувязі з гэтым назва кнігі набывае глыбокі сэнс. Не толькі яна, а і
ўся творчасць I. Муравейкі — гэта па сутнасці, чыстая вадзіца жывой
крыніцы. Той крыніцы якая называецца Беларусь.
У гэтыя восеньскія дні Іваі Андрэевіч адзначае сваё
85-год дзе. Хацелася б, каб і надалей не пакідала яго мастакоўскае
натхненне, а Бог даў сустрэць яшчэ нямала вёснаў. Прысутнасць такіх
людзей у жыцці, прысутнасць падобных пісьменнікаў літаратуры не можа
не прыносіць радасці ад усведамлення што поруч з табой знаходзяцці
такія выдатныя сучаснікі...
Мінская праўда 19 кастрычніка 2006 года
Да зместу |
|
